Lockheed Martin, F-35 Lightning II savaş uçağı için geliştirilen TR-3 modernizasyonunu tamamladığını ve sistemin muharebe görevlerini destekleyebilecek istikrarlı bir konfigürasyona ulaştığını bildirdi.
Lockheed Martin yöneticileri, 2025 Paris Air Show’da yaptıkları açıklamada TR-3 konfigürasyonunun operasyonel hazırlığa ulaştığını ifade etti. F-35 Programı İş Geliştirme Başkan Yardımcısı J.R. McDonald, sistemin istikrarlı şekilde çalıştığını belirtti. Ancak Lockheed, ABD hükümetinin onayı için net bir tarih vermedi. F-35 Müşterek Program Ofisi (JPO) de sertifikasyon sürecinin tamamlanma zamanına dair bilgi paylaşmadı.
TR-3 modernizasyonu süreni, Nisan 2023’te sahaya tamamlanması planlanıyordu. Fakat donanım ve yazılım entegrasyonunda yaşanan gecikmeler nedeniyle Temmuz 2023 itibarıyla TR-3 konfigürasyonuna sahip uçakların teslimatları durduruldu.
75 teknik iyileştirme ve yapay zekâ uyumu
TR-3 modernizasyonu, 75 donanım ve yazılım iyileştirmesi içeriyor. Bu kapsamda, TR-2’ye kıyasla 25 kat daha yüksek işlem gücüne sahip entegre çekirdek işlemci, yeni kokpit ekranları, yüksek hafıza kapasitesi ve hızlı görev güncellemeleri bulunuyor. Artan işlem gücü sayesinde sistem, gelişmiş yapay zekâ fonksiyonlarına uyumlu hâle getirildi.
TR-3; radar, sensör sistemleri, elektronik harp ve silah entegrasyonunu kapsayan Block 4 modernizasyon programı için temel altyapıyı oluşturuyor. Bu mimari, görev güncellemelerinde hız ve gelişmiş veri füzyonu sağlıyor. TR-3 yeteneklerinin, 2020’lerin ikinci yarısından itibaren sahaya sürülmesi planlanıyor.
Block 4: En kapsamlı modernizasyon
TR-3’ün öneminin arkasında, Block 4 kabiliyetlerini desteklemesi yer alıyor. Lockheed yöneticileri bu modernizasyonu “tarihteki en iddialı savaş uçağı modernizasyonu” olarak tanımladı. Block 4 ile birlikte AN/APG-81 yerine AN/APG-85 radarı, AIM-260 JATM, MBDA Meteor füzesi, AGM-88G AARGM-ER ve Norveç yapımı JSM gibi yeni silah sistemleri entegre edilecek.
Ayrıca gelişmiş stealth kaplamaları, yeni dağıtılmış görüş sistemi ve ThNDR lazer tabanlı IR karşı tedbir sisteminin de platforma dahil edilmesi planlanıyor. Pratt & Whitney F135 motoru için ECU çekirdek modernizasyonuyla %50 oranında daha yüksek itki ve soğutma verimliliği hedefleniyor. Ancak AETP kapsamında geliştirilen XA100 motoru, maliyet ve entegrasyon riskleri nedeniyle tercih edilmedi.
Teslimatlar yazılım eksikliği nedeniyle gecikti
Temmuz 2023’te alınan teslimat durdurma kararı, TR-3 yazılım sürümlerindeki kararsızlık nedeniyle uygulandı. ABD Savunma Bakanlığı bu dönemde TR-3 donanımlı uçakları kabul etmedi. Lockheed Martin üretime devam etti ancak teslim edilemeyen uçak sayısı 120’ye ulaştı. Yazılım sürümünün 2025 sonunda ya da 2026 başında hazır olması bekleniyor.
Bu süreçte ABD Savunma Bakanlığı, Lockheed Martin’e uçak başına 5 ila 7 milyon dolar arasında değişen son ödeme tutarlarını durdurdu ve toplamda yaklaşık 60 milyon dolar kesinti uyguladı.
Üretim yeniden başladı
2024 Temmuz’unda eğitim görevlerine uygun “kısıtlı” yazılıma sahip ilk F-35A’lar teslim edildi. İlk iki uçak Alabama’daki Dannelly Field ve Nevada’daki Nellis Hava Üssü’ne gönderildi. Ancak bu uçaklar muharebe görevlerine uygun değil. 2025 ortasına kadar Block 4 uyumlu yazılımın devreye girmesi hedefleniyor.
Haziran 2025 itibarıyla Lockheed Martin, TR-3 donanımlı 200 uçak teslim etti. Şirket, yıl sonuna kadar toplam 170 ila 190 adet uçak teslim etmeyi planlıyor. Bu teslimatlar arasında Yabancı Askerî Satış (FMS) ve ortak üretim projeleri de bulunuyor.
Lot 20 sözleşmesi ve üretim hızı
Kasım 2024’te ABD Savunma Bakanlığı, Lot 20 kapsamında TR-3 donanımı ve Block 4 özelliklerini içeren bir üretim sözleşmesi imzaladı. Sözleşme tutarı 869.9 milyon dolar olarak açıklandı. Mart 2024’te Lockheed Martin, ayda 20 uçaklık üretim hızına ulaştı. Teslimat kesintisi sürecinde üretimin devam etmesi için 700 milyon dolar şirket içi kaynak kullanıldı.
Şirket ayrıca TR-2 konfigürasyonlu uçakları TR-3’e dönüştürmek için modernizasyon kitleri de sağlıyor. Bu kitler, operasyonel üslerdeki saha ekipleri tarafından entegre ediliyor.
Test uçuşları
TR-3 konfigürasyonuna sahip ilk F-35’in test uçuşu 6 Ocak 2023’te, ABD’deki Edwards Hava Üssü’nde gerçekleştirildi. Uçuş sırasında uçak 35.000 ft irtifaya ve ses hızına yakın bir hıza ulaştı. TR-3, çok alanlı operasyonlarda da test edildi. Bu kapsamda Hollanda’ya ait bir F-35, ağ geçidi aracılığıyla komuta sistemine gizli veriler aktardı ve bu veriler, kara konuşlu topçu birliğine yüksek doğrulukta hedefleme bilgisi sağladı.
Avrupa’nın katılımı ve katkısı artıyor
2025 Haziran itibarıyla dünya genelinde 1.185’in üzerinde F-35 teslim edildi ve 20 ülke programa katıldı. Avrupa ülkeleri platforma parça tedarikiyle katkı sağlıyor. Almanya’da Rheinmetall orta gövde, Finlandiya’da Patria ön gövde, İtalya’da Leonardo kanat ve Belçika’da yatay kuyruk üretimi gerçekleştiriliyor. İtalya’nın Cameri tesisinde bu parçaların montajı yapılıyor.
TR-3 konfigürasyonlu F-35 teslim alan son Avrupa ülkesi Polonya oldu. Polonyalı pilotların Arkansas’taki Ebbing Ulusal Hava Muhafız Üssü’nde eğitimleri başladı. Çekya, Yunanistan ve Romanya da yeni kullanıcılar arasında yer alıyor. ABD Avrupa Komutanlığı, 2035 yılına kadar Avrupa genelinde 700’den fazla F-35’in görev yapmasını öngörüyor.
Beşinci nesil ötesi geliştirme planları
Lockheed Martin, F-35’in kabiliyetlerini artırmak amacıyla ABD Hava Kuvvetleri’nin Yeni Nesil Hava Üstünlüğü (NGAD) programındaki teknolojileri platforma entegre etmeyi planlıyor. Bu doğrultuda gelişmiş sensörler, yeni gizlilik kaplamaları ve opsiyonel insansız uçuş özellikleri değerlendiriliyor.
Şirket CEO’su Jim Taiclet, “beşinci nesil artı” yapılandırmasının altıncı nesil bir uçağın yeteneklerinin %80’ini yaklaşık yarı maliyetle sunabileceğini söyledi. Geliştirme önerileri arasında “F-55” adlı çift motorlu model de yer alıyor. Ancak bazı uzmanlar bu tür tasarımların uygulanabilirliğine şüpheyle yaklaşıyor.
Block 4 modernizasyonunun ardından Block 5’in gündeme gelmesi bekleniyor. Ek planlamalar arasında kızılötesi izleme sistemleri ve F-22 için geliştirilen düşük sürtünmeli harici yakıt tanklarının F-35’e entegrasyonu da bulunuyor. Lockheed Martin, NGAD’ın insanlı platform ihalesini Boeing’e kaybetmesine rağmen bu programdan elde edilen teknolojileri F-35 ve F-22 platformlarına aktarmayı hedefliyor. Bu gelişmelerle, mevcut beşinci nesil uçakların 2030’lu yıllarda da operasyonel olarak etkin kalması amaçlanıyor.
Kaynak: SavunmaSanayiST.com / armyrecognition
