Norveç, 52 adetlik F-35A siparişini tamamlayarak program hedefini gerçekleştiren ilk ortak ülke oldu. Bu gelişme, süren yedek parça tedariki ve Kill switch tartışmalarıyla birlikte gündeme geldi.
Norveç, 52 adet F-35A savaş uçağına ulaşarak Lockheed Martin ile yürüttüğü program kapsamındaki teslimat hedefini tamamladı. Son iki uçağın teslimiyle birlikte Norveç, F-35 Müşterek Taarruz Uçağı (JSF) programına katılan ülkeler arasında tüm siparişini teslim alan ilk ortak ülke oldu.
“Kill switch” iddiaları yeniden gündemde
F-35 programında teslimatların tamamlanması, uçakların operasyonel kontrolü konusunda yeniden tartışma başlattı. ABD Başkanı Donald Trump’ın göreve gelmesinden bu yana, Avrupa’da Washington’un küresel F-35 filoları üzerindeki etkisine dair endişeler artış göstermişti.
En çok tartışılan konulardan biri ise, ABD’nin gerektiğinde F-35’leri devre dışı bırakabileceği uzaktan bir sistem – kamuoyunda bilinen adıyla “kill switch” – bulundurup bulundurmadığı yönündeki iddialar oldu.
Bu konuda Lockheed Martin yöneticileri net bir açıklama yaptı: “Washington’un Avrupa’ya karşı olası olumsuz tavır alması halinde F-35’leri devre dışı bırakabilecek uzaktan bir ‘öldürme anahtarı’ (kill-switch) bulunduğu iddialarını reddediyoruz.”
Buna karşın, F-35’in operasyon ve bakım altyapısı, kullanıcı ülkelerin güvenliğini garanti altına almak amacıyla bilinçli olarak ABD merkezli tasarlandı.
Yedek parça sistemine dair kısıtlamalar
F-35 kullanıcı ülkeleri arasında en çok dikkat çeken konulardan biri, yedek parça tedarik sistemi oldu. Parçalar, ancak monte edildikten sonra ilgili ülkenin mülkiyetine geçiyor.
Norveç Savunma Malzeme Ajansı Özel Danışmanı Endre Lunde, bu konuda şunları söyledi: “Bu firmalar, F-35 ana yüklenicilerinin alt yüklenicisi konumundalar; bu nedenle ürettikleri parçalar yeni uçaklarda kullanılmak ya da yedek parça olmak üzere onlara ihraç ediliyor. Norveç olarak kendi sanayimizden doğrudan F-35 parçası satın almıyoruz; tüm parçalar havuz sistemine dahil edilerek kullanıcı ülkelere sözleşmeler yoluyla dağıtılıyor.”
Lunde, şimdiye kadar Norveç’ten çıkan F-35 parçalarının yalnızca onarım ya da değişim amacıyla ABD’ye gönderildiğini belirtti.
Rygge’de yeni bakım merkezi açıldı
Teslimatların tamamlanmasından kısa bir süre önce, Norveç’in Rygge kentinde 5.000 metrekarelik yeni bir F-35 bakım merkezi hizmete açıldı. Merkezde, sürdürülebilirlik çalışmaları ve gelecek yükseltmeler, Kongsberg Havacılık Bakım Hizmetleri ve Norveç Savunma Malzeme Ajansı (NDMA) tarafından yürütülecek.
Kongsberg’den yapılan açıklamada, yerli bir bakım merkezinin kurulması sayesinde Norveç’in F-35 orta seviye bakım süreçlerini bağımsız şekilde yürütmesinin, tedarik zincirini güçlendirmesinin ve operasyonel kullanılabilirliğini artırmasının hedeflendiği bildirildi.
Bu merkezden önce Norveç’e ait F-35’lerin orta seviye bakımları, İtalya’nın Cameri kentindeki tesiste gerçekleştiriliyordu.
Avrupa’daki bakım kapasitesi genişliyor
24 Mart 2025’te, Birleşik Krallık’ta konuşlu bir ABD F-35’i, İtalya’daki Cameri Hava Üssü’ne iniş yaparak burada bakıma giren ilk Amerikan F-35 uçağı oldu. Bu tesis, İtalyan hükümeti tarafından finanse ediliyor ve yerel savunma şirketi Leonardo tarafından işletiliyor.
Cameri, Avrupa’daki F-35 filoları için tek ağır bakım merkezi olma özelliğini taşıyor. Merkez, daha önce İtalya, Norveç ve Hollanda’nın F-35 uçaklarına da hizmet verdi.
İtalyan ulusal temsilcisi Kaptan Sigfrido Chiandussi, bu yatırımı şöyle değerlendirdi: “Bu yatırımın, bölgesel güvenlik, istikrar ve refah açısından önemli getirileri olacağına inanıyoruz.”
Tedarik zinciri ve yerel stok stratejisi
F-35 ülkeleri, operasyonel sürekliliği sağlamak için “ulusal yedek parça stoku” adı altında özel tedarik güvenliği stratejileri yürütüyor. Norveç, olası kriz zamanlarında dış desteğe ihtiyaç duymadan uçaklarını çalıştırabilecek özel paketlere yatırım yapıyor.
64 adet F-35 siparişi veren Finlandiya da benzer bir yaklaşım benimseyerek, tüm parçaların ulusal kontrol altında olması için ayrı bir tedarik zinciri rezervi kurduğunu belirtiyor.
Hollanda’nın Woensdrecht Hava Üssü, F-35 programına ait üç küresel yedek parça dağıtım merkezinden biri olarak hizmet veriyor. Parçalar, uçaklara takılana kadar ABD mülkiyetinde kalıyor. Bu sistem, geçtiğimiz yıl Hollanda’da açılan bir davayla da gündeme gelmişti. İsrail’e gönderilmesi planlanan F-35 parçalarının durdurulması için açılan davada, parçaların lojistik zinciri ve mülkiyet durumu mahkeme belgelerine yansımıştı.
Kaynak: SavunmaSanayiST.com / defensenews
