Reaktif (Tepkisel) Zırh Çeşitleri

Reaktif ya da tepkisel zırhlar, 2 adet 4400 serisi çeliklerden veya kompozit zırhtan yapılmış blokların arasına patlayıcı madde, plastik veya polimer yerleştirilerek sandviç şeklinde sıkıştırılarak meydana getirilir. Temel amacı tanklara doğru gelen yüksek patlayıcılı anti-tank mühimmatlarına karşı gelen mühimmatı; patlayıcılar ile imha ederek, sahip olduğu enerjiyi absorbe ederek durdurmaktır. İkinci dünya savaşından sonra gelişen anti-tank silahlarına karşı zırh teknolojisinin yetersiz kalmasından dolayı bir ihtiyaç üzerine geliştirilmiştir.

ERA (Explosive Reactive Armor)

Patlayıcılı reaktif zırh olarak bilinen ERA’lar, 2 adet 4400 serisi çelik plakanın arasına patlayıcı madde yerleştirilerek oluşturulmaktadır. Kendisine doğru gelen anti-tank mühimmatı isabet ettiği anda tepki göstererek sahip olduğu patlayıcıları patlatır. Bu patlama ile birlikte ERA gittikçe genişler. Eğer ki gelen mühimmat tek başlığa sahip bir anti-tank mühimmatı ise ERA, yarattığı patlama ile temel deliş mekanizmasını sağlayan bakır huniden yapılma başlığı yok ederek tankı başarı ile korur. Eğer ki gelen mühimmat çift başlığa sahip tandem başlıklı ise mühimmatın sahip olduğu ilk başlık başarı ile ERA tarafından durdurulsa da ikinci başlık doğrudan zırha temas ederek sanki hiç ERA yokmuş gibi davranarak zırha nüfüz etmeye başlar. 20mm’lik mühimmatlardan daha küçük çaplı mühimmatlar ERA’ları aktif edememektedir.

Tandem başlıklı mühimmatlara karşı ilk olarak Amerika Birleşik Devletleri tarafından silindirik ERA üretilmiştir. Dual-Explosive Reactive Armor olarak da bilinen bu yeni tip patlayıcılı tepkisel zırh, teoride ilk olarak kendisine doğru gelen tandem başlıklı füzenin ilk başlığını, yaratmış olduğu ilk patlama ile patlıyor. Çok kısa bir sürenin ardından ilk başlığını kaybeden mühimmat, zırh ile temas etmeyi beklerken ikinci bir patlama gerçekleşiyor ve tank başarı ile korunuyor. Teoride denmesinin sebebi ise Amerika Birleşik Devletleri’nin yapmış olduğu açıklamalar doğrultusunda olmasından dolayıdır. Hiçbir savaşta ya da operasyonda silindirik ERA’lar kullanılmamıştır.

Amerika Birleşik Devletlerinin ardından Rusya’da 2015 yılında ilk kez  Moskova askeri zafer gösterisinde tanıtılan T-14 Armata tankında kullanılmak üzere Malachit Dual-Explosive Reactive Armor’u tanıtmıştır. Amerika tarafından üretilen muadili ile aynı çalışma prensibine sahip olmasına rağmen daha farklı bir tasarıma sahiptir. Ruslar tarafından yapılan açıklamalara göre APFSDS mühimmatlarına karşı da sahip olduğu deliş gücünün %50’sine yakın kısmını azaltarak başarı yakalayabilmektedir. Hiçbir şekilde denenmemiş olan bu yeni tip ERA’lar üzerinde Ukrayna, Polonya ve İsrail gibi devletlerde yoğun bir şekilde çalışmalar yürütmektedir.

Çift-patlayıcılı reaktif zırhları bi kenara bıraktığımızda tandem başlıklı mühimmatlara karşı standart ERA’lar, isabet aldıkları anda genişleyerek mühimmatın gelmesi gereken alanı 700mm’ye kadar arttırabilerek tankları koruyabilmektedir. Bu konuda en başarılı model ise Rus Relikt ERA’dır. Patlama anında meydana gelen genişleme ile tandem başlıklı anti-tank mühimmatlarına karşı 700mm’lik bir korunma sağlamaktadır. Oluşturulan bu geçici zırh etkisi, zırh delici sabot mühimmatlara karşı patlama öncesi verilen tepkinin sabot mühimmatının hızına oranla çok daha yavaş olmasından dolayı tam olarak gerçekleştirilemediğinden en başarılı model olan Relikt ERA’da sabot mühimmatlara karşı yakalanabilen direnç 300mm’yi geçememektedir.

Ülkemizde ROKETSAN tarafından ROKETSAN ERA adı altında ERA geliştirme çalışması tamamlanarak ALTAY tankında kullanılacak olan patlayıcılı tepkisel zırh üretimi yerli olarak gerçekleştirilmektedir. ROKETSAN tarafından edinilen bilgilere göre yüksek patlayıcılı anti-tank mühimmatlarına karşı yüksek dirence sahip olması için tasarlanan yerli ERA, ALTAY tankını sahip olduğu bor-karbür kompozit zırh ile birlikte ATGM tehditlerinden başarı ile koruyabilecek yeterliliğe sahiptir.

SLERA (Self-Limited Reactive Armor)

İsrail tarafından ilk olarak tasarlanan SLERA’lar, ERA’lar ile benzer çalışma prensibine ve benzer tasarıma sahiptir. En önemli fark ise patlayıcılar tarafından gerçekleştirilen patlamanın oldukça küçük ölçekli olması ve zırha temas eden patlayıcının yaratabileceği etkinin kontrollü bir şekilde yayılmasını sağlamasıdır. ERA’ların yarattığı patlama, tank etrafında bulunan piyadeler için bir tehdit oluşturduğundan dolayı İsrail, sahip olduğu nüfusun azlığı ve personeline verdiği değerin bir göstergesi olarak SLERA’ları tercih etmektedir. Yerleştirilen patlayıcıların çok daha küçük ölçekli olmasından dolayı çok daha ucuz olması da İsrail tarafından tercih edilmesinin bir diğer başlıca sebebidir.

Sahip olduğumuz M60-T Sabra tanklarının gövdesinde İsrail yapımı ERA’lar bulunurken taretinde SLERA bulunmaktadır. Başika’da dünyanın en etkili ATGM’lerinden birisi olan Kornet-E tarafından vurulan M60-T Sabra tankımız, mürettebatının burnunun dahi kanamasına SLERA zırh sayesinde izin vermemiştir. Vurulan tankımıza baktığımızda taretteki vurulan bölgede meydana gelen şekil değişikliklerinin, SLERA zırh tarafından mühimmatın etkisinin çok daha büyük bir yüzeye başarı ile yayılmasından dolayı olduğunu söyleyebiliriz.

NERA (Non-Energetic Reactive Armor)

Enerji olmayan reaktif zırh yani NERA, ERA’lar gibi benzer sandviç yapıdadır fakat patlayıcı bulundurmaz. Genellikle HIP (Hot Isostatic Pressing) ile sinterlenerek oluşturulan seramik-metal oluşumlarından olan bor-karbür, alümina, titanyum karbür, silisyum karbür gibi blokların arasına plastik, aramid gibi malzemeler yerleştirilmesi ile oluşur. ERA’lara oranla çok daha uzun ömürlü, üretimi pahalı ve bakım maliyetleri fazla bir zırhtır. ERA’lar kullan-at tepkisel zırhlar olarak bilinir. NERA’lar ise uzun ömürlüdür. Birden fazla gelen darbeye dayanıklılık gösterebilir. Her 5 yılda bir değiştirilmesi gerekmekte olup bakım süreci pahalıdır.

ALTAY, Leclerc, M1 Abrams, Challenger2, Leopard2 gibi NATO tankları NERA zırh kullanmaktadır. En başarılı olarak görülen Leopard 2A7 tankında, Bor-karbür/Alümina matrisli içerisinde Dyneema (bir çeşit Aramid) bulunan NERA zırh kullanılmaktadır. ALTAY tankında da oldukça benzer yapıda ve benzer malzemeler içeren NERA zırh bulunmaktadır. Sahada kendini defalarca kanıtlayan NERA zırhların büyük başarı öykülerinden birçoğuna Dorchester Armor olarak adlandırılan zırha sahip Challenger-2 tankı Irakta imza atmıştır. Ön taret ve gövdesine yapılan 20’den fazla RPG-7 ve RPG-29 atışlarını göğüsleyen tankta en sonunda alt gövdede bir delik açılabilmiş ve sürücünün bir ayağını kaybetmesi ile sonuçlanmıştır. Defalarca isabet olan bu tank, bakıma alınarak tekrar sahaya sürülmüştür. Tekrar tekrar vurulmasına rağmen bekasını koruyarak NERA zırhların ERA’lara oranla muharebe alanında çok daha etkin olabileceğini herkese kanıtlamıştır.

Yüksek patlayıcı anti-tank mühimmatlarına karşı geliştirilen NERA zırhlar, sahip oldukları seramik bölüm sayesinde zırh delici sabot mühimmatlara karşı da direnç gösterebilmektedir. Yüksek balistik mukavemet yakalaması için özel yöntemler ile üretilen seramik ve seramet bloklar kendilerine doğru gelen zırh delici mühimmatın sahip olduğu yüksek enerjinin bir kısmını emerek, delicinin ucunu kırabilmekte veya yönünü küçük sapmalar ile değiştirerek delmesi gereken alanı arttırarak koruma sağlayabilmektedir.

NxRA (Non-Explosive Reactive Armor)

Patlayıcı olmayan reaktif zırhlar kısaca NxRA’lar, NERA zırhlara benzer yapıdadır. Yapısal olarak tek bir fark mevcuttur. Plastik yerine polimer kullanılmaktadır. SLERA’larda olduğu gibi yine İsrail tarafından kullanılan NxRA’lar, yüksek patlayıcılı anti-tank (HEAT) mühimmatlarına karşı NERA’lardan daha efektif korumaya sahiptir. İsabet aldıktan sonra tıpkı SLERA’lar gibi oluşan patlamayı çok küçük bir nokta yerine çok daha büyük bir yüzeye etki edecek şekilde tepki vererek, tankları korumaktadır. Sanıldığının aksine Merkava Mark-3 ve Mark-4 tanklarında NERA değil NxRA’lar bulunmaktadır. Seramet olarak AD97 (Alümina) kullanan Merkava tankları, polimer yapı olarak Aluminyum ile doldurulmuş EVA (Etilen Vinil Asetat) gibi STEF/Polimer maddeler kullanmaktadır. Korumayı arttırmak için zırhta oluşabilecek bozulmaları göze alarak NxRA kullanımını seçen İsrail, bu şekilde tanklarını anti-tank mühimmatlarına karşı daha iyi koruyabilecekken çok fazla HEAT korumasına yöneldiğinden dolayı tankları zırh delici sabot mühimmatlara karşı Leopard 2A7, M1A2 Abrams, ALTAY gibi tanklara karşı çok daha az olmak zorunda kalmıştır.

Lübnan’da Hizbullah tarafından vurulan 67 adet Merkava Mark-4 tankının sadece 4 tanesinde mürettebat kaybı yaşanmıştır. Birçok tankta büyük oranda hasarlar meydana gelmesine rağmen vurulan tanklar incelendiğinde mürettebatı korumak adına yapılan çalışmaların meyve verdiği görülmektedir. NxRA bulunmayan Mark-1 ve Mark-2 tankları ise Hizbullah tarafından paramparça edilmiştir. Reaktif zırhların tanklar için önemini vurgulayan Irak Savaşı gibi önemli bir örnektir. NxRA’lar bu konuda biraz daha başarılı fakat daha maliyetli, birden çok yapılan atışa karşı NERA’lara oranla dayanımı daha azdır.

ALTAY Tankının Reaktif Koruması

ROKETSAN tarafından geliştirilen ROKETSAN ERA sayesinde ALTAY tankı, HEAT mühimmatlara karşı önemli bir beka yakalayacaktır. Özellikle ön gövde, yan gövde etek üstü gibi bölgelere yerleştirilecek olan ERA blokları, ALTAY tankının yüksek patlayıcılı mühimmatlara karşı zayıf bölgelerini koruyacaktır. ERA bloklarının geçilmesi taktirde yine ROKETSAN tarafından üretilen kompozit zırhta bulunan NERA plakaları, ATGM’lere geçit vermeyecektir. NERA tabanlı olarak üretilen ALTAY tankı, yarı-defans tankı olduğundan dolayı ele geçirilen bölgeleri korumakta da zırhı sayesinde başarılı olabilecektir.

Yazar: Yusuf Metin          Kaynak: SavunmaSanayiST.com