Türkiye’nin F-5A/B Freedom Fighter Serüveni

F-5 savaş uçağı 1950’li yılların sonlarına doğru Northrop şirketinin öz kaynaklarıyla finanse edilerek ortaya çıkmış bir savaş uçağıdır. F-5 savaş uçaklarının iki ana versiyonu vardır. Bunlardan ilki orijinal olan F-5A/B Freedom Fighter(Özgürlük Savaşçısı) ikincisi ise F-5E/F Tiger (Kaplan) versiyonudur.

Northrop şirketi bu savaş uçağını üretirken iki temel prensip üzerine yoğunlaşmıştı. Bu prensipler yüksek performans ve düşük bakım maliyetiydi.

F-5 Uçağının Tasarlanma ve Geliştirilme Süreci

Kökeni:

Uçağın tasarlanmasının başmühendisi P-51 Mustang ve F-86 Sabre savaş uçaklarının da tasarımcısı olan ve aynı zamanda Northrop Şirketinin başmühendis ve uçak tasarımcısı olan Edgar Schmued di. Edgar Schmued ilk olarak Northrop şirketine iyi mühendisler katarak çalışmalarına başladı. Sonrasında ise üretilecek uçağı dönemin gelişmiş manevra kabiliyeti ve yüksek güvenilirlik sunabilmek için büyük boyutlu ve ağır bir uçak olması trendinin aksine uzun yıllar düşük maliyetle kullanılabilecek bir şekilde tasarlamaya karar verdi. Bunlara ek olarak ise mühendislik imkanlarının gelişeceğinden ötürü uçağı modernizasyona yatkın bir yapıda tasarlamaya da önem vermiştir.

Uçağın motor kısmında ise B-52 bombardıman uçaklarından atılan ADM-20 Quail seyir füzesinin motoru olan J-85 motoru kullanılması kararlaştırıldı. General Electric üretimi olan bu motor kompakt olmasının yanında itiş/ağırlık oranın yüksek olmasıyla F-5 savaş uçağı için biçilmiş bir kaftandı. Uçağın geliştirilmesindeki diğer bir önemli isim olan Welko Gasich başmühendis Edgar Schmued’ i motorlardan maksimum performans almak için motorları gövdeye yerleştirmeye ikna etmiştir. F-5’in ilk tasarımı olan N-156, Birleşik Devletler Donanmanın eskort gemilerinde kullanılmak üzere tasarlanmıştı. Fakat Birleşik Devletler Donanması eskort gemileri emekli edince bu tasarım iptal edildi. Bu gelişmelerin ardından Norhrop, N-156T olarak adlandırılan iki kişilik ileri eğitim uçağıyla ve N-156F olarak adlandırılan tek kişilik eğitim uçağının geliştirilmesi başlamıştır.

N-156T ve N-156F Prototipleri

N-156T, Birleşik Devletler Hava Kuvvetleri tarafından Temmuz 1956’da T-33’ün yerine seçildi. 12 Haziran 1959’da, daha sonra YT-38 Talon olarak adlandırılan ilk prototip uçak ilk uçuşunu gerçekleştirdi. Ocak 1972’de üretim sona erdiğinde, toplam 1.158 T-38 Talon üretildi.

Bu sırada avcı modeli olan N-156F Northrop şirketinin öz kaynaklarıyla geliştirilmeye devam ediyordu. 25 Şubat 1958’de az gelişmiş ülkelere Askeri Yardım Kapsamında dağıtılmak amaçlı düşük maliyetli savaş uçağı için Northrop şirketine üç prototip siparişi verildi. İlk N-156F, 30 Temmuz 1959’da Edwards Hava Kuvvetleri Üssü’nde uçtu ve ilk uçuşunda ses hızını aştı.

N-156F prototipi oldukça başarılı olmasına rağmen Birleşik Devletler Hava Kuvvetleri envanterindeki F-100 Super Sabre’lerin başarılarından ötürü Northrop şirketinin programına resmi ilgi azaldı ve 1960’a kadar program durdu.

1962 yılında Kennedy hükümeti düşük maliyete sahip ihracata yönelik avcı uçağı için tekrar ihale açtı. 23 Nisan 1962 de FX yarışmasının galibi N-156F oldu ve daha sonra F-5A adıyla üretime başladı.

F-5 Serisinin Önemli Modelleri

F-5A, F-5B ve RF-5A Modelleri:

F-5A Freedom Fighter

F-5A ön kenar çıtaları ve arka kenar kanatları olan çok ince kanatlara sahipti. Tüm hareketli yatay kuyruk yüzeyleri, arka gövdeye monte edilen ve kokpitin hemen arkasına monte edilen yanal hava girişleriyle beslenen turbojetlerin altına yerleştirildi. Bakım ve idamenin kolaylıkla sağlanabilmesi için uçağın çoğu kısmına bakım kapakları yerleştirildi. 1972 yılına kadar ilk üç prototipte dahil 624 adet F-5A üretildi.

F-5B Freedom Fighter

F-5A’ nın iki koltuklu versiyonu olan F-5B (Model N-156B) ilk olarak 24 Şubat 1964 tarihinde uçuşunu yapmıştır. Ana rolü bir eğitmen olmasına ve F-5A’nın iki namlulu topunu taşımamasına rağmen, av/eğitim görevlerini birlikte yapabilecek tarzda tandem olarak yerleştirilmiş iki pilot mahalline sahipti. F-5B’nin gövdesi T-38 Talon’a çok benziyordu ama ana farklılıklar kanat ucu flaplarının ve kanat köklerinde ileri uzantıların olmasıydı. Aynı zamanda kanat uçlarında iki adet “tip-tank” taşıyabiliyordu. F-5B savaş görevlerine tamamen uygun olup F-5A’nın aynı harici silah yükünü taşıyabiliyordu. Yaklaşık 200 adet üretilmiştir.

RF-5A Freedom Fighter

RF-5A ise F-5A’nın hava keşif-foto modelidir. Ekim 1967’de sipariş edilmiş olmakla birlikte ilk uçuşunu Mayıs 1968’de yapmıştır. Burun kısmına monteli dört adet KS-92 kamerası vardır. RF-5A diğer modellerden kamera yuvaları için açısal olarak kesik burnu ile ayrılıyordu. Kameralara rağmen iki 20-mm top yerinde bırakılmıştır.

NOT: İlk seri olan bu F-5’ler lisans altında Kanada’da 240, İspanya’da ise 70 tane üretilmiştir.

F-5E, F-5F, RF-5E modelleri

F-5E TİGER II

1970’de Sovyet üretimi olan MiG-21 gibi uçaklara karşı , F-5A’nın yerini almak için Uluslararası Savaş Uçağı (IFA) ihalesi açıldı. İhaleyi Northrop şirketi kazandı . Başlangıçta F-5A-21 olarak bilinen uçak, daha sonra F-5E adını aldı . F-5E F-5A’ya göre daha güçlü (5.000 lbf daha fazla) General Electric J85-21 motorlara sahipti ve daha fazla yakıt alabilen uzatılmış ve büyütülmüş bir gövdeye sahipti. F-5E’nin kanatlarına genişletilmiş ön kenar uzantıları takıldı, kanat alanı artırıldı. Kanatlarda yapılan değişiklerle uçağın manevra kabiliyeti arttırıldı. Uçağın aviyonikleri, çok önemli şekilde arttırıldı. Uçağa Emerson Electric AN / APQ-153 üretimi radar takıldı. F-5E ilk uçuşunu 11 Ağustos 1972 yılında yaptı. Northrop şirketi 792 F-5E üretmiştir.

F-5F TİGER II

F-5E nin iki koltuklu eğitmen versiyonu olan F-5F uçağı F-5B den farklı olarak kısıtlı savaş yeteneklerine sahipti. F-5E deki çift M-39 makineli topun aksine F-5F de sadece bir adet M-39 makineli top kullanıldı. F-5F çift kontrollü sistemler ve ekran sistemleri ile donatıldı. Northrop şirketi 146 F-5F üretmiştir.

RF-5E Tiger Eye

31 Mart 1978’de F-5E Tiger II nin özel bir taktik keşif versiyonu üretimi ABD hükümeti tarafından onaylandı. RF-5E savaş uçağı burunda keşif ekipmanını taşırken savaş görevlerine de çıkabilir. Ekstra keşif, navigasyon ve iletişim ekipmanlarına rağmen RF-5E temelde F-5E ile aynı boyutlara ve uçuş karakteristiğine sahiptir. Northrop şirketi 12 adet RF-5E üretmiştir. RF-5E ilk uçuşunu Aralık 1982’de yapmıştır.

Not: İkinci seri olan bu F-5’ler lisans altında farklı ülkelerde de üretilmiştir. 91 adet İsviçre’de, 68 adet Kore’de ve 308 adet de Tayvan’da üretilmiştir.

Türkiye’nin F-5 Macerası

F-5’lerin Alımı

İlk F-5’ler

Türkiye F-84 ve F-86 savaş uçaklarının yerini alması için ABD’den Askeri Yardımlar Kapsamında F-5 savaş uçağı alımına karar verdi.

İlk uçaklar Türkiye’ye 25 Aralık 1965 tarihinde gelmeye başladı. 1966 yılının Ocak ayı ortasına kadar dokuz adet F-5A ve iki adet F-5B, bir Filoyu (142 Filo) eğitim durumuna getirerek teslim edildi.

Uçakların teslimatları genel olarak deniz yolu ile gerçekleşti, fakat bazıları hava yoluyla teslim edildi. İki Türk ve iki Amerikan pilotu tarafından pilotluk edilen dört Northrop F-5A 23 Kasım 1966 da McClellan Hava Üssünden başlayıp Kaz Körfezi (Kanada), Sondestorm (Grönland), Reykjavik (İzlanda), Alconbury (İngiltere), Ramstein (Almanya), Napoli (İtalya) ve Çiğli (Türkiye) rotasını takip ederek 12 Aralık 1966 da Türkiye’ye vardılar.

İlk gelen F-5 savaş uçakları dönemin konsepti olan metalik renkte teslim ediliyordu. Fakat Nato kararları kapsamında uçakların kamuflaja boyanması kararlaştırıldı.

1969 ve 1970 yıllarında F-5’in keşif versiyonu olan RF-5A lardan 20 tanesi Türkiye’ye geldi. Ayrıca 13 adet F-5A uçağı RF-5A’ya dönüştürüldü. Bu uçaklar 192 ve 162’ci filolarda görev yaptı.

Kıbrıs Barış Harekatının ardından Amerikan ambargosu ile karşılaşan Hava Kuvvetleri Komutanlığı F-5’leri aktif halde tutabilmek için bazı uçakları yedek parça olarak kullandı. Bu dönemde Libya 6 adet F-5A ve 2 F-5B’yi Türkiye’ye gönderdi.

Türkiye 75 adet F-5A, 13 adet F-5B ve 20 adet RF-5A uçağını 1965-72 yılları arasında envanterine dahil etti. Bu uçaklar Bandırma’daki 6.AJÜ’ye bağlı 161.  ve 163. Filo’lara, Merzifon’daki 5.AJÜ’ye bağlı 142. ve 143. Filo’lara ve Balıkesir’deki 9.AJÜ’ye bağlı 192.Filo’ya tahsis edildi. 1972’de 163. Filo’nun adı 162.Filo olarak değiştirildi. Diyarbakır’daki 8.AJÜ’ye bağlı 184.Filo’nun RF-84F’leri de 162.Filo’dan alınan RF-5A’larla değiştirildi. 1971’de birçok THKv filosu yeniden adlandırıldı. Bandırma AJÜ’deki 163.’ün adı 162. Filo oldu. Merzifon’daki 142. ve 143. Filo’lar da 151. ve 152. Filo oldular.

İkinci Paket F-5’ler

Türkiye, 70’lerin ortalarında TUSAŞ tesislerinde Northrop F-5E’yi lisans altında üretmeyi planladı fakat plan iptal edildi.

Ambargonun kaldırılmasından sonra çok sayıda görev dışı F-5 Türkiye’ye transfer edildi. 1983-1987 yılları arasında Norveç 26 adet F-5A ve 6 adet F-5B’yi Türkiye’ye gönderdi. Bu uçaklar 162.Filo’da konuşlandırıldı.

Bu arada ABD Hava Kuvvetleri stoklarından 4 adet F-5B, Tayvan’dan da 1989 yılında 6 adet F-5A ve 3 adet F-5B alındı.

NF-5A ve NF-5B’ler

NF-5A/B tipi uçaklar, Hollanda Kraliyet Hava Kuvvetleri için Northrop Grumman lisansıyla, Fokker fabrikasında üretildi. ABD yapımı F-5A/B uçaklarına göre daha yüksek performanslı uçaklardı. Hollanda yapımı NF-5A/B uçakları daha gelişmiş seyrüsefer sistemine sahip. Bu uçaklar manevra flabına sahip ve NF-5A/B tipi uçakların motor güçleri F-5A/B lere göre daha fazla.

1989 ve 1991 arasında 44 adet NF-5A ve 16 adet NF-5B Hollanda’dan temin edildi. Uçaklar herhangi bir değişiklik yapılmadan Türk Hava Kuvvetlerine teslim edildi. Fakat uçakların 26’sı Gilze Rijen ve Woendsrecht’te önemli bir süre depoda bulundukları için kapsamlı kontrole ihtiyaç duyuyordu. Kontrollerin ardından envantere 30 adet NF-5A ve 14 adet NF-5B girdi. Bunlar 132. Hançer Filoyu donattı. Bu uçaklar o zamanlar 132. Hançer Filoda hem operasyonel olarak hem de Türk Yıldızları kapsamında akrobasi uçağı olarak kullanıldı. Geriye kalan 16 uçak yedek parça olarak kullanılmıştır.

F-5’lerin Kullanıldığı Önemli Operasyonlar

Kıbrıs Harekatı

151. Filodan F-5 ler Cumaovası (Şimdiki Adnan Menderes Havalimanı) hava üssüne konuşlandırıldılar. Bunu 152. Filodan F-5 lerin Yenişehir Hava Üssüne konuşlandırılması izledi. F-5’ler Türkiyenin batısını korumakla görevlendirildiler. O zamanki F-5’lerin radarı olmadığından sadece gündüz önleme görevlerinde bulundular. Kıbrıs Savaşının ilk zamanlarında 151. Filoya bağlı F-5ler 2 adet Yunan F-102 sine önlemede bulundular.

Açık kaynaklara göre F-5’lerin aktif olarak savaştaki tek katılımı 192. veya 151. filonun bir RF-5A’sı Yunan gemilerinden oluşan bir konvoyu 20 Temmuz 1974 te tespit etmiştir.

90’lı yıllar ve Kardak Krizi

1994 yılında 151 Filonun F-5’leri Cumaovası Hava limanına konuşlandırıldı.

Yunanistan ile uzun süreli gerilim sebep olan Kardak krizi nedeniyle Ocak 1996’da neredeyse taraflar arasında savaşa sebep oldu. F-5’lerde bu krizde göz dağı olarak hava savunması kullanılmıştır.

F-5 2000 Modernizasyonu

Dijital aletlerle donanımlı F-16 savaş uçaklarının Türk Hava Kuvvetleri envanterine girmesi, ileri eğitim uçaklarının kullanılmamasına neden oldu.

Savunma Sanayi Başkanlığı tarafından Mayıs 1993’te, 40 adet F-16C ve 20 adet F-16D’nin ileri eğitim uçağına dönüştürülmesi için ihale açıldı. Fakat program, fonlama problemleri nedeniyle hızlı bir şekilde sıkıntıya girdi ve iptal edildi.

Kasım 1996’da, Hava Kuvvetleri Komutanlığı envanterindeki 100 F-5 uçağı arasından seçilen 20 adedi F-5A, 8 adet F-5B, 14 adedi NF-A ve 6 adedi NF-5B olmak üzere toplam 48 adet F-5 uçağının modernizasyonuna yönelik teklif talebi yayınlandı. Program kapsamında aviyoniklerin yükseltilmesi teklif sahipleri tarafından yapılacak, Türkiye’de Hava Kuvvetlerinin Eskişehir’deki 1. Hava İkmal ve Bakım Merkezinde prototip geliştirme yapılacak; yapısal ve havacılık modifikasyonlarının koordinasyonu Türk Havacılık ve Uzay Sanayi tarafından yapılacaktı.

İhaleyi, Israel Aerospace Industries / Lahav liderliğindeki Elbit Systems ve Singapore Technologies Aerospace’in içinde bulunduğu konsorsiyum kazandı. Proje, Fly-by-wire sistemlerinin kurulumu, bir HUD, Çok Fonksiyonlu Ekranlar, RWR, HOTAS, CNI telsiz, Ömür uzatması ve GPS içeriyordu.

Proje iki aşamaya ayrıldı: Birinci aşama uçakların gövde yapısal ömrünün uzatılmasıydı. İkinci aşama ise uçakların aviyoniklerinin yükseltilmesiydi. Türk tarafı ile konsorsiyum arasında 24 Eylül 1998 tarihinde 70 milyon dolar değerinde bir sözleşme imzalandı.

1. Aşama

Proje kapsamında İsrail’e uçak gönderilmedi. IAI firmasından belli konularda teknik destek alınarak, tüm modernizasyon çalışmaları Eskişehir’deki 1’nci Hava İkmal Bakım Merkezi Komutanlığı tarafından gerçekleştirildi. Modernizasyon kapsamında uçakların yıpranan gövde ve kanat aksamları yenilendi ve Yeni tip Martin Baker Mk 10L koltuk takıldı.

2. Aşama

Bunun yanı sıra mevcut seyrüsefer sistemleri ve uçuş teçhizatı gelişmiş elektronik sistemlerle değiştirildi. MIL-STD-553 veri yolu ve görev bilgisayarı entegre edildi. HUD, MFD, HOTAS, RWR, GPS+INS ve ASELSAN’ın üretimi olan CNI telsiz muhabere sistemi monte edildi.

Modernize edilmiş F-5-2000, ilk uçuşunu 17 Nisan 2001’de yaptı. Modernizasyon Kasım 2006’da tamamlandı. Modernizasyon sonrası uçaklar F/NF-5A/B 2000 olarak adlandırıldı ve Türk Hava Kuvvetleri’nde F-16 geçiş eğitimi kapsamında Konya 3’ncü Ana Jet Üs Komutanlığı’nda konuşlu 133. filoda hazırlık eğitimi amacıyla kullanıldılar.

2003 yılında, ileri hava kontrolörleri ve insansız hava araçlarıyla daha iyi temas için geliştirilmiş bir iletişim paketini içeren ilave bir modernizasyon gerçekleştirildi.

Emeklilik:

Yaklaşık 50 yıldır Hava Kuvvetleri’ne hizmet eden, Kardak krizi dahil bir çok önemli görevde başarılı uçuşlar gerçekleştiren ve uzun yıllardır F-16’ya geçiş eğitimde kullanılarak Türk Hava Kuvvetleri’nin savaş gücüne büyük katkıda bulunan emektar F-5’ler 10 Haziran 2013’da emekli oldu.

Halen modernize edilmiş 10 adet NF-5A 2000 ve 6 adet NF-5 2000 Freedom Fighter Uçağı, çağrı adı ‘Türk Yıldızları’ olan 134’ncü Akrotim Filo Komutanlığı envanterinde bulunmaktadır. 134’üncü filo, envanterinde F-5 savaş uçağı bulunan Türk Hava Kuvvetleri’ndeki tek filodur.

Yazar: Muhammed AYYILDIZ   |   Kaynak: SavunmaSanayiST.com