Roket ve Füze Nedir?

Roketsan-ATMACA-Banner

Her ikisi de Fransızcadan Türkçeye geçen roket ve füze için Türk Dil Kurumu aşağıdaki açıklamaları yapmaktadır.

Roket: Atış sırasında mekanik olarak yön verilen, yörüngesinin başlangıcında öz itmeli olarak yol alan ve daha sonra yalnız balistik kanunlara bağlı kalan mermi.

STM Banner

Füze: Bir yanıcı ve bir yakıcı maddenin sürekli olarak yanmasından doğan itiş gücü ile hareket eden düzenek

Birbirine çok yakın açıklamaya sahip bu iki kelimenin arasındaki farkları ortaya koyabilmek için, kullanım alanlarına göre teker teker açıklamak daha faydalı olacaktır. Askerî ve sivil kullanımda bu iki kelimenin anlamları birbirinden farklıdır.

Askerî alan için roket ile füze arasındaki en büyük fark kullanılan merminin güdümlü olup olmamasıdır. Buna göre roket; bir silah sistemi tarafından belli bir hedefe yönlendirilen ve o hedefe doğru güdümsüz olarak uçan güdümsüz mermi iken füze o hedefe belli bir güdüm yöntemini kullanarak uçmaktadır. Örneğin Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK) envanterinde bulunan 122 mm Topçu Roketleri fırlatma sistemi tarafından belli bir hedefe doğru yönlendirilip fırlatıldıktan sonra, o hedefe güdümsüz olarak balistik uçuş yörüngesinde uçmakta iken yine TSK envanterinde bulunan Bora Füzesi içerisindeki ataletsel sensörler ile uçuş esnasında atış noktasına göre kendi pozisyonunu hesaplayabilir ve hedefe doğru bir şekilde gitmesi için gerekli olan manevraları yapabilir.

T-122-SAKARYA-ÇNRA.jpg

Sivil bakış açısına göre ise güdümlü olup olmadığına bakılmaksızın her şey rokettir ve füze askerî bir teçhizattır. Bu nedenle hem sivil havacılıkta kullanılan ve uzaya uydu göndermek için kullanılan araçlar hem de model roketçilikte kullanılan her türlü sistem, roket olarak tanımlanmaktadır.

Füzelerin Gruplandırılması

Birbirlerine temelde benzeseler de, gerek taktik gerekse stratejik ihtiyaçların optimum şekilde karşılanabilmesi için farklı özelliklere sahip füzeler tasarlanmaktadır. Şekil 1’de de gösterildiği üzere füzeler genellikle;

  • Uçuş profillerine,
  • Taktik kullanımlarına,
  • Menzillerine,
  • İtki sistemlerine ve
  • Güdüm yöntemlerine göre gruplandırılmaktadır

 

Füzelerin Farklı Özelliklere Göre Gruplandırılması
Füzelerin Farklı Özelliklere Göre Gruplandırılması

Roket ve Füzenin Bölümleri

Askerî açıdan roketlerin güdümsüz, füzelerin ise güdümlü mermi olmaları nedeniyle roketlerin tasarımları füzelere göre daha basit ve alt bileşenlerinin sayısı daha azdır. Bu, roketler ile füzelerin arasındaki en büyük fark olarak öne çıkmaktadır. Roket; tapa, harp başlığı, roket motoru ya da itki sistemi ve kanat kısımlarından (Şekil 2) oluşurken füzede bunlara ek olarak güdüm yapmasını sağlayan güdüm bölümü ve kontrol bölümü bulunmaktadır (Şekil 3). Bu kısımların detayları Şekil 2 ve Şekil 3’te verilmiştir.

ROKET-VE-FÜZE

Tapa

Tapa; roket veya füze üzerindeki harp başlığını patlatan patlayıcı zincirini kontrol ederek fırlatılmadan önce güvenli bir şekilde depolanmasını, fırlatıldıktan sonra da istenilen anda patlatılmasını sağlayan mekanik ya da elektronik alt bileşendir. Tapaların kullanılacakları sistemin gereksinimlerine göre en yaygın kullanılan tapa tipleri zaman ayarlı, yaklaşmalı ve çarpma tipi tapalardır. Şekil 4’te Roketsan’ın tasarlayıp ürettiği ve roket-füze sistemlerinde kullanılan tapa ailesi gösterilmektedir.

Roketsan Tapa
Şekil 4

Harp Başlığı

Harp başlıkları roket ve füzelerin en önemli alt bileşenleridir ve düşman unsurları yok etmek için kullanılmaktadır. Kullanım amaçlarına göre harp başlıkları dört ana gruba ayrılmaktadırlar.

Bunlar;

  • Patlama etkili harp başlıkları,
  • Parçaçık tesirli harp başlıkları,
  • Çukur imlalı harp başlıkları ve
  • Özel amaç harp başlıklardır.

Kontrol Yüzeyleri

Füzeler uçuş esnasında tasarlandıkları kararlılık koşullarının izin verdiği ölçüde manevra yapabilmek için kontrol yüzeylerine ihtiyaç duyarlar. Güdümlü olmayan roketlerde manevra yapılmadığından kontrol yüzeyleri sadece uçuş kararlılığı açısından önemlidir. Bu nedenle füzelerde kullanılan kontrol yüzeyleri roketlerdekine göre çok daha farklı konfigürasyonda olabilmektedir. Şekil 5’te gösterilen füze üstü kontrol yüzeylerinden hangisinin kullanılacağı kontrol yüzeylerin füze üstü yerleri, boyutları, adetleri yapılan detaylı sistem tasarımı, aerodinamik analizler ve uçuş dinamiği benzetimlerinden elde edilir.

Uçuş esnasında füzeye yön verebilmek için bu kontrol yüzeylerinden en az bir tanesinin bir eksen etrafından dönecek şekilde tasarlanması gerekmektedir. Füzenin kontrol tipi bu hareketli kontrol yüzeyine göre yapılmaktadır.

Şekil 5’a göre;

Füzenin ön kısmına yakın bölgelere yerleştirilen kontrol yüzeylerine kanard,

Füzenin orta kısmına yerleştirilen kontrol yüzeylerine kanat,

Füzenin arka kısmına yerleştirilen kontrol yüzeylerine kuyruk denilmektedir.

Şekil 5

Kontrol Tipine Göre Füzeler

a. Kuyruk Kontrollü

Füzeler Kuyruk, kontrollü füzelerde en çok kullanılan kontrol yöntemidir. Özellikle uzun menzilli hava savunma füzelerinde yüksek hücum açılarında mükemmel manevra kabiliyeti sağladığı için kuyruk kontrolü tercih edilir. Kuyruk kontrollü füzelerde ekstra kaldırma kuvveti ile menzili artırmak için sabit kanatlar da kullanılmaktadır.

b. Kanard Kontrollü Füzeler

Kuyruk kontrolü gibi kanard kontrolü de füze tasarımlarında sıklıkla kullanılmaktadır. Kanardlar düşük hücum açılarında çok iyi manevra yeteneğine sahip iken yüksek açılarda akışın ayrılması nedeniyle kontrol etkinliğini kaybetmektedir. Ayrıca kanard füzenin ağılık merkezinin çok önünde olduğu için füzenin kararlılığını sağlamak için sabit kuyruk kanatlarının kullanılması gerekmektedir.

c. Kanat Kontrollü Füzeler

İlk füzelerde sıklıkla kullanılan kanat kontrolü, modern füzelerde daha az kullanılmaya başlanmıştır. Kanat kontrolünün en büyük avantajı füzenin çok küçük kanat hareketleri ile çok hızlı tepki gösterebilmesidir. Ama kanatlar ağırlık merkezine çok yakın olduklarından manevra için gerekli olan kuvveti sağlayabilmek için çok büyük yüzey alanına sahip olmaları gerekmektedir. Ayrıca büyük kanatların oluşturduğu girdaplar kuyruk yüzeyi ile etkileşime girerek füzenin dönü ekseninde dönmesine sebep olacak bir momenti oluşmasına sebep olmaktadır. Bu etkinin azaltılması için ya güdüm-kontrol algoritmasında ya da füze yapısal
tasarımında iyileştirmeler yapılması gerekmektedir.

AIM-7 Sparrow, Skyflash, Alamo AA-10, AGM-88 HARM ve ASPİDE, kanat kontrollü füzelere örnektir.

agm-88 harm füzesi, agm-88 harm missile, agm 88 harm türkiye, anti radyasyon füzesi, anti radyasyon
AGM-88-HARM

Güdüm Bölümü

Her füzenin güdüm bölümü; konum (İng. attitude) kontrol sistemi ve yörünge kontrol sistemi olmak üzere iki sistemden oluşur. Konum kontrol sistemi füzenin istenilen yörünge üzerinde gidebilmesi için gerekli olan yunuslama, dönü ve yalpalama açılarını kontrol eder. Yörünge kontrol sisteminin görevi ise hedefe ulaşmak için gerekli olan yörüngeyi belirleyip bu yörünge üzerinde kalabilmek için gerekli olan komutları konum kontrol sistemine göndermektir. Bu iki sistemin yaptıkları ölçüm ve hesaplamalar sonucunda uygun yörünge üzerine kalabilmek için gerekli olan kontrol yüzeyi komutları üretilir ve kontrol bölümündeki eyleyicilere gönderilir.

Füzelerde Güdüm Yöntemleri

Füzelerin uçuş görev ihtiyaçlarına göre farklı güdüm yöntemleri vardır. Şekil 1’de verilen gruplandırmada da gösterildiği gibi füzelerde kullanılan güdüm yöntemlerinin en çok kullanılanları aşağıda verilmiştir:

  • Ataletsel Güdüm Sistemi
  • Arazi Karşılaştırmalı Güdüm Sistemi
  • Arayıcı Başlıklı Güdüm Sistemi
  • Tel Güdüm Sistemi
  • Komut Güdüm Sistemi
  • GPS Destekli Güdüm Sistemi
  • Işın Demeti Güdüm Sistemi

a. Ataletsel Güdüm Sistemi

Füzenin önceden yüklenmiş atış parametrelerini ve yörüngesini takip edebilmesi için ataletsel sensörlerin kullandığı yöntemdir. Bu sistemde ivmeölçerler ile füzenin anlık olarak ivme değerleri ölçülür. Ölçülen ivmelerden füzenin anlık pozisyonları hesaplanır ve önceden yüklenen yörünge verisi ile karşılaştırılır. Paralelde de füzenin uzayda yaptığı açı yunuslama, dönü ve yalpalama açıları dönüölçerler ile ölçülür. Mevcut konum ile olması gereken konum arasındaki farkı en aza indirmek için gerekli olan kontrol yüzeyi komutları hesaplanır. Bu komutlar ile füzenin uzaydaki yaptığı açılar değiştirilerek füzenin istenilen yörüngeyi takip
etmesi sağlanır. Bu süreç kapalı döngü olarak bütün uçuş süresince yapılır. Günümüzde
ataletsel güdüm için ataletsel ölçüm birimi (AÖB) denilen ve içerisinde üç adet ivmeölçer ve üç adet dönüölçer bulunan elektronik üniteler kullanılmaktadır.

Ataletsel Ölçü Birimi
Ataletsel Ölçü Birimi

b. Arazi Karşılaştırmalı Güdüm Sistemi

Genellikle seyir füzelerinde kullanılan arazi karşılaştırmalı güdüm sisteminde füze daha önceden yüklenmiş olan haritaları kullanarak güdüm yapmaktadır. Bu güdüm sisteminde birisi TERCOM (Terrain Contour Matching) diğeri de DSMAC (Digital Scene Mapping Area Correlator) olmak üzere iki farklı metot kullanılmaktadır.

TERCOM yönteminde füzeye önceden yüklenen yeryüzü şekillerinin yükseklikleri füze üzerindeki radar yükseklik ölçümü ile karşılaştırılır ve füze bu ölçüm sonuçlarına göre güdüm yapar. Bu yöntem daha çok ara faz güdümde kullanılmaktadır. DSMAC yönteminde ise füzeye daha önceden çekilen yeryüzü fotoğrafları yüklenir ve füze uçuş esnasında üzerindeki kamera ile çektiği görüntüleri bu fotoğraflar ile karşılaştırarak güdüm yapar. Hedefi vuruş için hassasiyet önemli olduğu için terminal fazda bu yöntem kullanılmaktadır.

TERCOM-ve-DSMAC
TERCOM-ve-DSMAC

Arayıcı Başlıklı Güdüm Sistemi

Bu güdüm sisteminde füze uçuş yörüngesini hedefin belli bir karakteristik özelliğini takip ederek yapmaktadır. Arayıcı başlıklar; radyo dalgası, kızılötesi, lazer yansıması, ses veya görünür ışık gibi farklı enerji türlerini takip edecek şekilde özelleşmiş olabilirler. Arayıcı başlıklar üzerlerindeki verici ve almaçlara göre aktif, yarı aktif ve pasif arayıcı başlık olmak üzere üçe ayrılmaktadır.

aktif radar güdüm

d. Tel Güdüm Sistemi

Tel güdüm sisteminde füze ile lançer arasında veri iletimi amacıyla bir tel bulunmaktadır ve
füze uçuş esnasında operatör tarafından bu tel ile kontrol edilmektedir. Operatör füzenin
yapacağı hareketlere füzenin üzerindeki kameradan alınan verilere göre karar vermektedir.
Eski bir teknoloji olan tel güdüm sistemi kısa menzilli bazı tanksavar mühimmatlarda
kullanılmaktadır.

Ayrıntılı bilgi için buraya tıklayabilirsiniz.

Bunlar haricinde; Komut Güdüm, KKS Destekli Güdüm ve Işın İzleme Güdüm Sistemleri de mevcuttur.


Kaynak: Roketsan

TUALCOM Gif Baner   Sarsılmaz

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Başa dön tuşu