Dikey Atım Sistemleri (VLS), sağladığı çeşitli avantajlar sebebi ile özellikle su üstü savaş gemileri ve denizaltı platformları tarafından yoğun olarak tercih edilmektedirler.
Hava savunma, seyir, balistik ve anti-balistik füze sistemleri, dikey atım sistemlerinde kullanılan yaygın füze tipleridir. Ancak istisnai durumlar da vardır. Örneğin; ABD’nin, kıyı muharebe gemilerine (LCS) entegre ettiği Hellfire Anti-Tank Güdümlü Füze (ATGM) için küçük çaplı bir dikey atım sistemi geliştirdiği görülmüştür.
Dikey atım sistemlerinin tercih edilmesindeki en büyük etken, şüphesiz ki 360° derece angajman kabiliyeti sağlamalarıdır. Ancak deniz platformları özelinde konuşmak gerekirse; farklı füze tiplerinin kullanımına uygun olmaları, klasik tip lançerlere göre daha az yer kaplamaları, daha düşük radar kesit alanı (RKA)’na ve daha yüksek füze kapasitelerine sahip olmaları da dikey atım sistemlerinin avantajlarına örnek olarak verilebilir.
Dikey atım sistemlerinde, füze angajmanın başlatılması için farklı teknikler kullanılmaktadır. Yazımızda bahsini geçireceğimiz bu teknikler, sadece deniz platformlarında değil; kara konuşlu dikey atım sistemlerinde, hava savunma füze sistemlerinde, anti-balistik füze sistemlerinde vb. birçok sistemin füze fırlatma unsuru tarafından tercih edilmektedir. En yaygın başlatma teknikleri ise Cold Launch, Hard-Launch ve Soft-Launch’tır.
Türk Silahlı Kuvvetleri envanterindeki sistemler, genel itibariyle Hard-Launch olarak çalışmaktadırlar. Tabi ki S-400 hariç…
Hard-Launch
‘Hot-Launch’ yani ‘Sıcak Başlatma’ olarak da bilinen Hard Launch, birçok ülke tarafından tercih edilen en yaygın başlatma tekniğidir. Burada fırlatma olayı, harici bir sistem olmaksızın füzenin kendi motoru ile başlamaktadır. Hard-Launch esnasında ilk aşamadan itibaren füzenin kendi motoru devreye girdiği ve füze, hücreden kendi enerjisi ile ayrıldığı için reaksiyon süresi daha kısadır. Reaksiyon süresi, özellikle hava savunma füzeleri açısından kritik bir parametredir. Hard-Launch tekniğinin kullanıldığı dikey atım sistemlerinde, füze motoru dikey atım hücresinin içerisinde çalışmaya başladığı için sıcak gazın tahliyesi için egzoz tertibatı gerekmektedir.
Hard-Launch esnasında füzenin arza yapması durumunda, hücre içerisinde infilak etme riski vardır. Böyle bir olayın gerçekleşmesi, atım sistemine ev sahipliği yapan platformun hizmet dışı kalmasına yol açabilmektedir. Zaman zaman bu tarz durumlar meydana gelebilmektedir.
ABD tarafından geliştirilen ve Türkiye’nin de aralarında bulunduğu birçok ülke tarafından kullanılan Mark 41 Dikey Atım Sistemi ve Fransa tarafından geliştirilen Sylver Dikey Atım Sistemi, Hard-Launch tekniğini kullanan sistemlere örnek verilebilir.
Türkiye’de de Roketsan, Mk-41 VLS muadili bir dikey atım sistemi geliştirmiştir. ABD’nin Mk-41 VLS ambargosu hızlandırılan MİDLAS Projesi kapsamında geliştirilen milli dikey atım sisteminin, 2023 yılına kadar hazır olması beklenmektedir. Sistem, hard-launch tekniğini kullanacaktır. Sistemin ilk atış testi, Aralık 2022’de gerçekleştirilmiştir.
Cold-Launch
Özellikle Rusya Federasyonu tarafından tercih edilen Soğuk Başlatma (Cold-Launch) tekniğinde ise füze, kendisine ev sahipliği yapan tüpün/hücrenin içerisinde bulunan gaz aracılığıyla ortaya çıkan basınç ile hücreden/tüpten ayrılır ve belirli bir irtifaya ulaştıktan sonra kendi motorunu çalıştırır. Füzenin motoru hücre içerisinde çalışmadığı için Cold-Launch tekniği, arıza durumunda platforma daha az hasar verecek olması açısından Hard-Launch tekniğine göre daha güvenlidir. Ancak motoru geç çalıştığı için reaksiyon süresi açısından dezavantajı mevcuttur.
Ayrıca füze, Cold-Launch ile hücreden/tüpten ayrıldıktan sonra arıza sebebi ile motoru çalışmaz ise fırlatıldığı bölgenin üzerine düşebilir. Bu sebepten ötürü Rus dikey atım sistemleri, arıza yapan füzenin denize düşmesi için genellikle eğik olarak tasarlanmışlardır.
Cold-Launch Anı:
Cold-Launch tekniğinde füze, uygulanan yüksek basınç sebebi ile hücreden/tüpten dengesiz çıkış yapmaktadır.
S-400 Hava Savunma Füze Sistemi, S-300 Hava Savunma Füze Sistemi, Tor Hava Savunma Füze Sistemi, Topol-M Kıtalararası Balistik Füze Sistemi, LGM-118A Peacekeeper Kıtalararası Balistik Füze Sistemi gibi birçok sistem, Cold-Launch tekniğini kullanmaktadır.
Soft-Launch
Soft-Launch tekniği de esasen Cold-Launch tekniğine benzerdir. Soft-Launch’da amaç; Cold-Launch da da olduğu gibi füzenin motorunun, fırlatma tüpünün dışarısında çalışmasıdır. Cold-Launch’dan en önemli farkı ise füzenin tüpten ayrılmasını sağlayacak gazın asgari düzeyde kullanılmasıdır. Soft-Launch sisteminde daha az gaz kullanıldığı için Cold-Launch’a göre; fırlatma sistemine daha az basınç uygulanması, fırlatma sonrası daha az duman çıkacağı için sensörlerin fırlatmadan etkilenmesi riskinin minimize edilmesi ve aynı anda birden fazla angajman gerçekleştirilmesi gibi avantajları mevcuttur.
CAMM Füzesi’nin Soft-Launch ile Lançerden Ayrılması:
MBDA tarafından geliştirilen CAMM Hava Savunma Füzesi ve Raytheon/Lockheed Martin üretimi Javelin Anti-Tank Füzesi – dikey atış yapmıyor –, Soft-Launch tekniğini kullanan sistemlere örnek gösterilebilir.
Cold Launch, Hard-Launch ve Soft-Launch tekniklerine ilave olarak Çin Donanması, Concentric Canister Launch (CCL) tekniğini kullanmaktadır. Bu teknik de Hard-Launch’a benzerdir.
Türkiye’nin Dikey Atım Sistemi ve Cold-Launch Çalışmaları
Türkiye’de de dikey atım ve cold-launch / soft-launch alanlarında çalışmalar gerçekleştirilmektedir. Bu çalışmalar, TÜBİTAK Savunma Sanayii Araştırma ve Geliştirme Enstitüsü (SAGE) ve Roketsan tarafından yürütülmektedir.
Deniz platformlarından ateşlenecek füzelerin ihtiyaç duyduğu dikey atım sistemi için Milli Dikey Atım Lançer Sistemi (MİDLAS) Projesi kapsamında gerçekleştirilen çalışmalar ile Türkiye, kendi dikey atım sistemine kavuşacaktır. Bu kapsamda; 2027 yılından itibaren envantere girmesi planlanan TF-2000 Hava Savunma Harbi Muhribi (HSHM) başta olmak üzere muharip gemilerde, MİLDAS kullanılması planlanmaktadır. Ancak ABD tarafından Mark 41 VLS tedarikinde uygulanan ambargolar, İSTİF Sınıfı Fırkateynler’de de MİDLAS görmemize vesile olacak.
MİDLAS sisteminde başta GEZGİN Seyir Füzesi olmak üzere; HİSAR-A/O+, HİSAR-RF, SİPER, vb. yerli füzelerin kullanılacağı tahmin ediliyor. Ayrıca izlenen politika gereği; hiçbir yabancı füze sistemi milli dikey atım sistemine, hiçbir yerli füze sistemi de yabancı dikey atım sistemine entegre edilmeyecek.
TÜBİTAK-SAGE, Cold-Launch / Soft-Launch alanında da çeşitli çalışmalar gerçekleştiriliyor. Bu çalışmalara ilişkin ilk görüntü, geçtiğimiz dönemde kamuoyu ile paylaşılmıştı.
TÜBİTAK-SAGE’nin Testleri:
ÖNERİLEN İÇERİK: TUSAŞ HÜRJET Projesi’nde montaja başlıyor
Yazar: Anıl ŞAHİN | Kaynak: SavunmaSanayiST.com
Teşekkürler Sn.Şahin. Meraklı bir okurun anlayacağı şekilde anlatılmış, güzel toparlanmış, ve de aynı önemde olarak bizim bu konuda nerede olduğumuz,nereye varmak istediğimiz de unutulmamış.
Cold-launch ve soft-launch sistemlerinde roketi silodan fırlatmak için kullanılan yanıcı/yanıcı olmayan gazlar hakkında araştırma yapmama rağmen internette güzel bir kaynak bulamadım. Bununla ilgili, ya da cold-launch sistemlerinin nasıl çalıştığını detaylı bir şekilde anlatan herhangi bir kaynak bilen varsa burada paylaşırsanız çok sevinirim.