Rusya’nın Ukrayna’nın işgaline yönelik taarruz geçmesinin ardından, Montrö Boğazlar Sözleşmesi gündeme geldi. Ukrayna, Türkiye’den boğazları kapatmasını talep etti. Peki bu mümkün mü?
İstanbul ve Çanakkale Boğazları’ndan geçişi düzenleyen 1936 tarihli Montrö Boğazlar Sözleşmesi, Ukrayna krizi sürecinde çeşitli olasılıkların temel argümanını oluştururken; Putin tarafından yapılan açıklamalar ve başlatılan harekatın ardından Ukrayna’nın Ankara Büyükelçisi’nin direkt biçimde Türk boğazlarının kapatılması talebi ile ciddi bir gerçekliği oluşturdu.
Pek çok kaynakta, Karadeniz’de barışın ve huzurun sağlanmasının temel dayanağı olarak adlandırılan Montrö sözleşmesi, kısaca; İstanbul Boğazı, Marmara Denizi ve Çanakkale Boğazlarının kontrolü ve boğazlardan geçişin düzenlenmesi ve denetlenmesi hakkını Türkiye Cumhuriyeti’ne veren, geçiş serbestliği ilkesi üzerine kurulu uluslararası bir sözleşmedir.
Sözleşmede barış zamanı ve savaş zamanı boğazlardan geçecek gemilerin vasıfları ve sınırları açıkça belirlenmiştir. Örneğin barış zamanı veya Türkiye’nin taraf olmadığı bir savaşta ticaret gemilerinin geçiş rejimi tam geçiş serbestliğine sahipken, Türkiye’nin savaşan tarafta olduğu bir savaş zamanında ticaret gemileri düşmana yardım etmemek, geçişi gündüz gerçekleştirmek gibi şartları sağlamak kaidesiyle serbestliğe sahiptir. Türkiye’nin savaşta olmasa dahi kendini savaş tehlikesi altında hissettiği savaş zamanında ise gündüz geçiş yapmak şartıyla ticaret gemileri barış zamanındaki serbestliğe sahiptir.
Özellikle şu anki krizde dikkatleri çeken “savaş gemileri”nin kritik önemdeki Türk Boğazlarını kullanımı ise yine savaş ve barış zamanı olmak üzere iki faktöre, Karadeniz’e kıyısı olup olmaması ve savaşan devletin Türk tarafı olup olmamasına göre farklı alt kıstaslara bağlanmaktadır. Bu doğrultuda, barış zamanında savaş gemilerinin geçiş rejimi önceden bildirim ve tonaj şartlarına, Karadeniz’e kıyıdaş ülke olup olmamasına bağlı gerçekleşmektedir. Montrö hükümlerine göre Karadeniz’e kıyısı olmayan ülkelerin uçak gemilerinin, hattı harp gemilerinin ve denizaltılarının boğazlardan geçmesi yasaktır.
Türkiye’nin Boğazları Kapatması İhtimali
Türkiye’nin Boğazları kapatması ihtimali ise kendisinin içinde bulunduğu bir savaş durumunda veya bir savaş tehlikesi altında hissetmesi halinde gerçekleşebilmektedir. Savaş zamanında; BM çerçevesinde kararlaştırılan ortak bir harekata katılan savaş gemileri ile bağlama limanından ayrılmış savaş gemileri hariç tüm savaş gemilerinin Türkiye’nin tarafsız olduğu bir savaşta İstanbul Boğazı’ndan geçmeleri yasaktır. Türkiye’nin taraf olduğu bir savaşta ise, Türkiye savaş gemilerinin boğazlarından geçişi noktasında istediği düzenlemeyi yapmakta özgürdür.
Şimdi buradaki esas konu, Türkiye’nin kendisini bir savaş tehdidi altında hissettiği durumda karşımıza çıkmaktadır. Yani, Türkiye, Rusya’nın Ukrayna’ya saldırması sebebiyle kendisinin yakın bir savaş tehdidine maruz kaldığını ifade ederek boğazlardan Rus savaş gemilerinin geçişini durdurabilir mi? Teoride tehlikenin boyutunun takdir yetkisi tamamen Türkiye’nin inisiyatifindedir.
Türkiye, Montrö Sözleşmesi’ni imzalayan tüm taraflara bu durumu ilan ederek pek tabi boğazlarını kapatabilir ancak bu durumun her şeyden önemlisi uluslararası hukukun kurallarına uygun biçimde olması gerekmektedir.
Konjonktürel gerçeklere dönüldüğü zaman; sahnenin bir tarafında NATO üyesi olmayan ancak NATO ve Batı tarafından özellikle uluslararası toplumun düzeni, uluslararası hukukun devamlılığı konusunda gerek söylemsel gerekse operasyonel olarak ciddi destek gören bir Ukrayna bulunurken, diğer tarafta NATO’nun genişlemesini kendine tehdit unsuru olduğunu ifade eden ve bu genişlemenin yarattığı tehdit algısının Rusya tarafından atılacak adımların sebebi olduğunu uzun zamandır vurgulayan bir Rusya bulunmaktadır.
Türkiye’nin burada takınacağı tutum her ne olursa olsun hiçbiri Boğazların, Montrö hükümleri ekseninden şaşmayacağını, uluslararası hukukun üstünlüğü ve devletlerin egemenlik prensibinin bu kuralların en temel unsurlarının başında geldiğini vurgulamaktan daha faydalı olmayacaktır.
ÖNERİLEN İÇERİK: Savaş Bilançosu: Rusya’nın Ukrayna’yı İşgali
Kaynak: SavunmaSanayiST.com
