JF17 Thunder’ın Geliştirilmesi
Ekonomik ve modern çok rollü bir savaş uçağı olan Joint Fighter (JF) 17 Thunder, öncelikle Pakistan Hava Kuvvetleri ihtiyacını karşılamak üzere geliştirildi.
Mirage III/5, Nanchang Q-5 ve Chengdu F-7 savaş uçaklarının, Çin ve Pakistan ortaklığında geliştirilecek JF-17 ile değiştirilmesi amaçlandı. Ayrıca JF-17 Thunder’ın, oldukça pahalı olan Batılı avcı uçaklarına düşük maliyeti sebebiyle alternatif olması da planlandı. Böylelikle Thunder, yüksek ihracat potansiyeline sahip olacaktı.
JF-17 Thunder’ın geliştirilmesi için Çin’in en iyi tasarımcısı olarak görülen ve ayrıca Chengdu J-20 savaş uçağını da tasarlayan Yang Wei görevlendirildi.
1989’da ABD’nin ekonomik yaptırımları nedeniyle Pakistan, ABD uçak üreticisi Grumman ve Çin’i kapsayan bir tasarım çalışması olan Proje Sabre II’den vazgeçti ve Chengdu F-7’yi yeniden tasarlamaya ve geliştirmeye karar verdi.
Aynı yıl, Çin ve Grumman, yeniden tasarlanmış bir Chengdu F-7 olan Super 7’yi geliştirmek için yeni bir tasarım çalışması başlattı. Grumman, 1989 Tiananmen Meydanı protestolarından kaynaklanan siyasi serpinti sonrasında Çin’e yaptırımlar uygulandığından dolayı projeden ayrıldı. Grumman Chengdu Super 7 projesinden ayrıldıktan sonra, 1991’de Fighter China projesi başlatıldı. 1995 yılında Pakistan ve Çin, yeni bir avcının ortak tasarımı ve geliştirilmesi için bir mutabakat zaptı (MoU) imzaladı ve birkaç yıl boyunca projenin detayları için çalıştı.
Haziran 1995’te Mikoyan, “tasarım desteği” sağlamak için projeye katıldı, bu da CAC tarafından birkaç mühendisin görevlendirilmesini içeriyordu.
FC-1 projesinin başlaması
Ekim 1995’te Pakistan’ın, FC-1’in 1999 yılına kadar üretime girmesi beklenen aviyoniklerini sağlamak ve entegre etmek için yıl sonuna kadar bir Batılı şirket seçeceği bildirildi.
Aviyoniklerin; radar, ataletsel navigasyon sistemi, HUD ekranı ve çok fonksiyonlu ekranları içerdiği söyleniyordu. Rekabetçi teklifler Thomson-CSF’den bir Radar Doppler Multitarget (RDY) varyantı, ROSE yükseltme projesinde kullanılanlara benzer bir havacılık paketi ile SAGEM ve Blue Hawk Radarıyla Marconi Electronic Systems’dan geldi.
FIAR’ın (şimdi SELEX Galileo) Grifo S7 radarının, şirketin Pakistan Hava Kuvvetleri (PAF) ile olan bağları nedeniyle seçilmesi bekleniyordu.
Şubat 1998’de Pakistan ve Çin, uçak gövdesi geliştirilmesini kapsayan bir niyet mektubu imzaladı. Rus Klimov, savaşçıya güç vermek için RD-33 turbofan motorunun bir çeşidini sundu.
Nisan 1999’da Güney Afrika’dan Denel, Super 7’yi daha önce bildirilen R-Darter yerine T-Darter Görüş Ötesi Hava Hava Füzesi (BVRAAM) ile donatmayı teklif etti.
1987’de Pratt & Whitney, Çin veya Pakistan’da yerel üretim ile Super-7 projesine üç motor seçeneği sunuyordu; PW1212, F404 ve PW1216. Rolls Royce ise RB199-127 / 128 turbofan motorunu sundu, bu plan 1989’da rafa kaldırıldı.
Haziran 1999’da Chengdu FC-1/Super 7’yi ortak geliştirme ve üretme sözleşmesi imzalandı. GEC-Marconi, entegre bir aviyonik paketi tedarik etme teklifinden vazgeçtikten sonra , FİAR ve Thomson-CSF, daha önce Pakistan Hava Kuvvetleri’nin Super 7’yi yeni Blue Hawk radarı ile donatmayı ummasına rağmen, Grifo S7 ve RC400 radarlarına dayanan bir dizi aviyonik süit önerdi.
1998 yılındaki nükleer silah testlerinden sonra Pakistan’a uygulanan yaptırımlar nedeniyle tasarım çalışmaları, 18 ay boyunca çok yavaş ilerledi ve Batı aviyoniklerinin Pakistan Hava Kuvvetleri’ne teslimi engellendi.
2001’in başlarında PAF, uçak gövdesini aviyoniklerden ayırmaya karar vererek uçağın tasarım çalışmalarının devam etmesini sağladı. Gövde geliştirildikçe, PAF’ın yeni aviyonik gereksinimleri daha kolay entegre edilebilecekti.
Prototip üretimi Eylül 2002’de başladı. Kasım 2002’de Airshow China’da, FC-1 / Super 7’nin tam boyutlu bir maketi görüntülendi.
Prototiplere güç verecek ilk Klimov RD-93 turbofan motor grubu da 2002 yılında teslim edildi.
Bir Çin Ulusal Aero-Teknoloji İthalat ve İhracat Şirketi (CATIC) yetkilisine göre JF-17’nin düşük maliyeti, bazı yerleşik sistemlerin Chengdu J-10’lardan uyarlanmış olmasından kaynaklanıyor. Yetkili, “Bu teknoloji transferi – uçak sistemlerini J-10’dan JF-17’ye aktarma – JF-17’yi bu kadar düşük maliyetli kılan şeydir” dedi.
Uçuş testi ve yeniden tasarım
lk prototip olan PT-01, 31 Mayıs 2003 tarihinde piyasaya sürüldü ve ilk uçuşuna hazırlanmak üzere Chengdu Uçuş Test Merkezine nakledildi. Başlangıçta Haziran ayında gerçekleşmesi planlandı ancak SARS salgını ile ilgili endişeler nedeniyle ertelendi.
Super-7 adı, “JF-17” (Müşterek Avcı-17) ile değiştirildi. Düşük hızlı taksi denemeleri, 27 Haziran 2003 tarihinde Chengdu, Wenjiang Havaalanı’nda başladı. İlk uçuş Ağustos 2003’ün sonlarında yapıldı. Mart 2004 itibariyle CAC, ilk prototipin yaklaşık 20 test uçuşunu gerçekleştirmiştir.
7 Nisan 2004 tarihinde PAF test pilotları Rashid Habib ve Mohammad Ehsan ul-Haq, ilk kez PT-01 ile uçtu. Üçüncü prototip PT-03’ün ilk uçuşu 9 Nisan 2004’te gerçekleşti.
Üçüncü prototipin ardından çeşitli tasarım geliştirmeleri yapıldı. RD-93 motorunun aşırı duman emisyonları nedeniyle hava girişleri genişletildi.
Testte bildirilen kontrol sorunları, kanat ön kenar kök uzantılarında (LERX) değişikliklere neden oldu. Dikey kuyruk kanadı, uçta genişletilmiş bir elektronik savaş ekipmanı yuvası içerecek şekilde genişletildi.
Yeniden tasarlanan uçağın azami kalkış ağırlığı az bir miktar arttı ve böylelikle Çin kaynaklı aviyoniklerin miktarını arttırıldı. Ancak PAF, uçaklar için Batı aviyoniklerini seçerek 2005’in sonundan 2007’ye kadar Çin aviyoniklerinin teslimatlarını erteledi. Pakistan, kazananın 2006’da belirlenmesi planlanan İngiliz, Fransız ve İtalyan aviyonik süitlerini değerlendirdi.
Dördüncü prototip ve tasarım değişikliklerinin ilk uygulandığı uçak olan PT-04, ilk uçuşunu 28 Nisan 2006’da gerçekleştirdi.
Üretim
2 Mart 2007’de iki küçük seri üretim (SBP) uçağının ilk sevkiyatı, Pakistan’a yapıldı. İlk kez 10 Mart 2007’de uçtular ve 23 Mart 2007’deki Pakistan Günü sırasında halka açık hava gösterisine katıldılar.
PAF, tüm Chengdu F-7, Nanchang A-5 ve Dassault Mirage III / 5 uçaklarının yerini almak üzere 2015 yılına kadar 200 JF-17’yi sipariş etmeyi amaçladı.
2010 Farnborough Airshow’da JF-17 ilk kez uluslararası alanda sergilendi. Fuarda uçuş gösterileri yapılması kararlaştırıldı ancak geç katılım kararı ile lisans ve sigorta masrafları nedeniyle iptal edildi.
PAF 2010 yılında, Astrac, Finmeccanica ve Thales-Sagem ortak girişimlerinden gelen rakip teklifler üzerine Fransız yapımı aviyonik ve silah sistemlerini entegre etmek için ATE Aerospace Group’u seçtiğini bildirildi. 50 adet JF-17, 2013’ten itibaren 1.36 milyar dolara mal olacak şekilde isteğe bağlı olarak bu sistemlerle yükseltilecekti.
18 Aralık 2013 tarihinde PAC’ın Kamra tesisinde, JF-17 Blok-II üretimine başlandı. JF-17 Blok-II; havadan yakıt ikmali kabiliyetine, geliştirilmiş aviyoniklere, gelişmiş yük taşıma kapasitesine, veri bağlantısına ve elektronik savaş yeteneklerine sahiptir. Aralık 2015’te, 16’INCI Blok II uçağının PAF’a teslim edildiği açıklandı. Ayrıca ASELSAN tarafından geliştirilen ASELPOD Hedefleme Podu da JF-17’de kulanılmak üzere PAF envanterine alındı.
Halihazırda ise JF-17 Thunder, Pakistan Hava Kuvvetleri (PAF) envanterinde başarıyla kullanılıyor.
Uçağın bir üst modeli olan JF-17 Thunder Blok-III’ün üretimi için de çalışmalar devam ediyor. İlk uçuşunu 27 Aralık 2019’da gerçekleştiren JF-17 Blok-III’te; büyük bir baş üstü ekranı (HUD), J-20 uçaklarında da kullanılan gelişmiş kızılötesi füze uyarı sistemi ve entegre kokpit ekranı bulunuyor. Jet, düşman hedefleri daha uzak mesafeden tespit edebilmesini ve 30 hedefe aynı anda kilitlenebilmesini sağlayan Çin yapımı bir Aktif Faz Dizinli Radar (AESA) ile daha fazla mühimmat taşıyabilmesini sağlayan yeni bir motorla da donatıldı.
Yazar: Abdul Moiz
