MANPADS ve Dünyada MANPADS Tehdidinin Boyutları

Roketsan-ATMACA-Banner

Geçtiğimiz hafta Suriye’ye (Esad rejimine) ait iki helikopterin, Türkiye’nin desteklediği muhalifler tarafından birer gün ara ile düşürülmesi ve görüntülerin sosyal medyada paylaşılması MANPADS füze sistemlerini yeniden gündeme taşıdı. Bu yüzden bugünkü yazımızda sizlere MANPADS’leri ve MANPADS tehdidinin boyutunu anlatmaya çalışacağız.

MANPADS, ‘Man-Portable Air-Defense Systems’ cümlesinin kısaltması olup, motamot tercüme ile ‘Bir insan tarafından taşınan hava savunma sistemi’ veya askeri terminolojiye biraz daha uydurularak ‘Tek-Er’in kullandığı hava savunma sistemi’ şeklinde tercüme edebilir. Aslında tek başına füze lançerine takılarak ateşlenebilse de genelde yanında ikinci bir yardımcı ile birlikte iki kişilik personel tarafında kullanılır. Ancak teorik olarak tek kişilik bir silah sistemidir. MANPADS’lerin askeri terminolojiye uygun tercümesi ise: ‘Omuzdan atılan uçaksavar füze sistemleri’ şeklindedir.

STM Banner

Tanımdan anlaşılacağı üzere hava araçlarını düşürmek için tasarlanmış olan, bir askerin omuzunda taşıyabileceği ve ateşleyebileceği kadar küçük olan bu füzelerin geneli infrared (kızılötesi/ısı) güdümlüdür. Yani teknik tabiri ile IR ve yeni nesil olanları itibari ile IIR güdümlüdür (Bu ikisinin farkına daha sonra değineceğiz). IR güdümlü olmayan tek MANPADS İsveç yapımı RBS-70’dir ki, 16.500 feet irtifa değeri, daha büyük oluşu, omuz yerine taşıyıcı bir ayak veya sehpa üzerinde olması yönü ile açık kaynaklarda MANPADS olarak zikredilse de MANPADS mi yoksa alçak irtifa SAM sistemi sınıfında mı olduğu tartışmaya açıktır. Füze IR yerine lazer güdümlüdür.

IR (Infrared/kızılötesi/ısı) güdümlü ve küçük boyutları sebebi ile katı yakıt roket motorlarının kapasitesinin düşük olması sonucu menzil ve irtifa değerleri çok düşük olan MANPADS’ler, çok alçak irtifa hava savunma sistemi sınıfındadır. Genelde helikopter, İHA ve alçak irtifadan uçan uçakları hedef alır. Ancak günümüzde akıllı mühimmatlar ve havadan-yere füze teknolojisi çok geliştiği için artık askeri uçaklar özellikle avcı uçakları gibi muharip uçaklar, hava taarruzlarında alçak irtifaya inme mecburiyetinde değildir. Örneğin Suriye’nin Kuzey’ine yapılan üç harekatta (Zeytin Dalı, Fırat Kalkanı ve Barış Pınarı) Türk Hava Kuvvetleri’ne bağlı F-16 ve F-4E uçaklarının 20.000 feet irtifanın altına inmeden harekât icra ettiği görülmüştür ki zaten üretilen çok sayıda milli akıllı mühimmat/füze ve envanterindeki NATO menşeili füze ve mühimmatlar sayesinde, buna ihtiyaçları da yoktur. Dolayısı ile 2020’li yıllarda modern mühimmatlarla donanmış hava kuvvetlerine sahip ülkeler açısından sadece harekât sahası düşünüldüğünde MANPADS tehdit olmaktan çıkmıştır diyebiliriz.

Diğer yandan gerek askeri gerekse sivil yolcu uçakları için hava alanlarına yakın yerlerde yani iniş-kalkış paternlerinin olduğu bölgelerde olası bir MANPADS, çok büyük bir tehdittir. Ancak en gelişmiş MANPADS’in 16.500 feet (5029,2 m) irtifayı geçemediğini düşündüğümüzde ve hava alanlarının da çoğunlukla düşman bölgesinde değil, dost topraklarda olduğunu değerlendirdiğimizde askeri uçakların bu irtifanın altına inmedikçe hedef olmayacağını söyleyebiliriz. Yine de Suriye gibi güç dengesinin sürekli değiştiği bir yerde veya başka özel bir durumda inip-kalkmak zorunda kalırlarsa dünyanın en yüksek teknolojiye sahip aynı zamanda en düşük termal/kızılötesi görünürlüğüne sahip uçağı F-35 için bile MANPADS çok zorlu bir tehdittir.

Dolayısı ile gelmek istediğim noktada; bugün MANPADS sivil yerleşim bölgelerinde terör amaçlı kullanılmadığı taktirde, askeri uçaklar için yavaş yavaş tehdit olmaktan çıkmaktadır. Daha doğrusu; harekât alanında askeri uçaklar için kalın bir irtifa sınırı çizerek, onları adeta orta-yüksek irtifada akıllı mühimmat kullanma zorunluluğuna mahkûm etmektedir. Bu kurala uyulmadığı taktirde, Suriye’deki gibi SU-22 ve SU-25 düşürülmesi olayları yaşanmaktadır.

manpads nedir, manpads füzesi, manpads yerli, manpads füzesi menzili, manpads stinger, manpads sa-7, manpads sa-14, manpads syria, manpads anlami, manpads tehdidi,

MANPADS’lerin sivil uçakları tehdidi ile ilgili olarak ise yakın zamanda yapılan STM ThinkTech ‘Hava Sahasının Kontrolü ve Güvenliği: Hava ve Füze Savunma Sistemleri’ odak toplantısının notlarını açık kaynaklarda incelerken ilginç bir nota rastladım. Konuşmacılardan (E) Hava Kurmay Albay Yaşar Doğu KARAÇOBAN konu ile ilgili aynen şunları aktarmış:

“En basit yöntem, mümkünse o silah sisteminin etkili menzilinin üzerinde uçulması. Stinger’ın, SA-7’nin etkili irtifasının üzerinde uçulması. Çünkü biz aynı konuyu, Mogadişu Havaalanına inen tek uluslararası havayolu şirketi olan THY uçaklarına yönelik tehdit açısından inceledik. Fransız istihbaratı, El-Şebap terör örgütünün iki SA-7 füzesi ele geçirdiği ve bu füzelerle Mogadişu Havaalanına inen THY uçaklarını düşürmeyi planladığı şeklinde bilgi almış. Bu tehdidi yerinde değerlendirmek üzere görevlendirildik. Dolayısıyla Cibuti’den THY uçaklarının normal uygulamalarını gözlemlemek ve bilgi almak üzere kokpite geçtik ve uçuşu takip ettik. Nasıl gittiklerini izledik, SA-7’nin etkili irtifasının üzerinde uçulması gerektiği yönündeki tavsiyelerimizi söyledik. Zaten belirli tedbirler alıyorlarmış. Biz biraz daha ilave ettik. Yani şu aşamada en kolay çözüm, ilgili silahın etkin menzil ve irtifasında minimum sürede kalmak, en kısa sürede ani alçalma gibi yöntemsel tedbirler uygulayarak inmek.”

Geriye İHA’lar kalmaktadır ki çoğu İHA MANPADS irtifa değerinin üzerinde görev yapabilmektedir. Bazı durumlarda daha alçak irtifaya indiklerinde ise Libya’da örneği görüldüğü gibi savunmasız kalmakta diğer bir deyişle MANPADS bu hatayı asla affetmemektedir. Zaten MALE sınıfı İHA/SİHA’lar tamamen MANPADS irtifa sınırı üzerinde görev yapmaktadır.

Sonuç olarak günümüzde MANPADS’in her türlü şartta tehdit edebildiği ana platformlar olarak daima MANPADS irtifa sınırının altında uçtukları için helikopterleri sayabiliriz.

Diğer yandan bütün bunlara rağmen geçtiğimiz iki yıl içinde Suriye’de muhalifler Rus yapımı MANPADS ile iki savaş uçağı düşürmüştür. Ancak bunlar akıllı mühimmat yönü ile çok kıt kaynaklara ve sınırlı kabiliyete sahip Suriye Hava Kuvvetleri’nin SU-22 uçağı (5 Nisan 2018, SA-18/9K310 Igla-1 füzesi ile) ve Rus Hava Kuvvetleri’ni yakın hava desteği uçağı SU-25’tir (3 Şubat 2018, İdlib’in Serakib kasabasında).

Rusya’nın operasyonlarda sivil kaybını önemsemediği bilinen bir gerçek. İdlip örneğinde görüldüğü gibi zaten hedeflerin çoğu sivil yerleşim yerleri olduğu için akıllı mühimmatların çok az kullandığı, bu sebeple isabetli atış için SU-25 gibi bir uçağın bu olayda alçak irtifadan taarruz etmiş olması mümkündür. Diğer yandan özellikle son yıllarda akıllı mühimmata yönelen Rus uçakları için yanlış anlamalara mahal vermemek için şunu da belirtmek lazım ki, SU-22 ve SU-25 örneğini genelleyemeyiz. Yani Mig-29, SU-34 ve SU-35 gibi diğer tüm SU-27 türevleri tıpkı NATO uçakları gibi MANPADS tehdidinin çok daha yüksek irtifasında her türlü görevi başarı ile yapabilmektedir, tıpkı bizim F-16’larımız gibi.

manpads nedir, manpads füzesi, manpads yerli, manpads füzesi menzili, manpads stinger, manpads sa-7, manpads sa-14, manpads syria, manpads anlami, manpads tehdidi,

MANPADS ÇALIŞMA PRENSİBİ

IR güdümlü MANPADS sanılanın aksine motordan çıkan sıcak gazları değil, uçak veya helikopter üzerinde yüksek sıcaklığa ulaşan parçaları veya IIR güdümlüler gibi komple hava aracını takip eder. Dolayısı ile en sıcak bölümlerde motor ve çevresi olduğu için web ortamındaki eski videolara dikkat edilirse genelde motor kısmına çarparlar. Ancak bu olay 3’ncü nesil MANPADS ve daha ziyade 4’üncü nesillerde değişmektedir. Daha ölümcül olması için harp başlığı küçültülüp yakıt miktarı artırılan yeni füzelerin çoğu artık IR değil, IIR yani kızılötesi görüntüleme teknolojisine sahiptir ve hava aracının sadece sıcak bölgelerini değil hava aracını bir bütün olarak görür. Çünkü uçak veya helikopterin keskin yüzeyleri de hava ile yaptığı sürtünmeden ötürü kızılötesi dalga boyunda ışın yayar ve füzenin IIR arayıcı başlığı bunların tamamını algılar. Böylece güdüm sisteminin işlemcisinde hava aracı bir bütün olarak (uçak, helikopter, İHA vb.) görülür.

Normalde daha ölümcül olması için harp başlığının büyütülmesi gerekirken füzenin beynine IIR (görüntüleyici kızılötesi) arayıcısı başlık teknoloji sayesinde sağlanan görüntü ile hedef bölgesi girilmiştir. Yani eski tip füzeler gibi rastgele değil, uçaklar için motor, helikopterler için ise kuyruk rotoru veya gövde ile kuyruğu birleştiren güç aktarma milinin geçtiği kuyruk kısmındaki uzun çubuk şeklindeki bölmeye yönlendirilir. Dolayısı ile koca bir harp başlığı ile helikopter imha edilmesi yerine sadece kuyruk rotoru vurularak düşürülür. Malum olduğu üzere kuyruk rotoru arıza yapan yani pervanesini dönüşü kesilen veya kuyruğunu kaybeden helikopter ana pervane (rotor) dönmeye devam etse yani motoru %100 hasarsız devam etse bile kendi etrafında dönmeye başlayarak taş gibi düşmeye devam edecektir. Çünkü hep bir yönde dönen pervanenin, helikopteri 360 derece döndürmesini engelleyen sistem kuyruk rotorudur. Bu rotorun bazı helikopterlerde alternatif sistemleri vardır. Ancak yine de isabet alındığı taktirde imha olmasa da helikopter acil inişe mecbur kalacak yani görev yapmaya devam edemeyecektir.

13.05.2016 tarihinde Çukurca’da TMO (Terörle mücadele operasyonu) yürüten Türk Kara Kuvvetleri’ne bağlı AH-1W Super Cobra helikopterimiz PKK’lı teröristler tarafından Rus yapımı 9K38 Igla/SA-18 Grouse füzesi tarafından düşürülmüş ve olayda iki pilotumuz şehit olmuştur. Bu olayın videosunda da MANPADS’in direk kuyruk kısmına yöneldiği görülmüştü. Diğer yandan pervanenin motordan çıkan sıcak gazları kuyruk kısmına itmesi sebebi ile en sıcak parçalardan birinin kuyruk kısmı olduğunu da belirtmek lazım. Yani IR güdümlüler için de kuyruk iyi bir tercihtir.

manpads nedir, manpads füzesi, manpads yerli, manpads füzesi menzili, manpads stinger, manpads sa-7, manpads sa-14, manpads syria, manpads anlami, manpads tehdidi,

Füzenin en ucunda saydam özel merceğin hemen içine yerleştirilmiş kızılötesi algılayıcı detektör vardır. İnsan gözünden daha hızlı olarak dört bir yana hareket eden bu detektör kızılötesi ışınları takip ederek işlemci ve kanatçık motorları sayesinde füzeyi yönlendirir ve kedinin fareyi kovaladığı gibi sürekli hedef hava aracını kovalar. Füze fırlatıldıktan sonra, operatörün hedefe yönlendirmek için herhangi bir müdahale imkânı olmadığı gibi buna ihtiyacı da yoktur. Zaten MANPADS at-unut sistemlerdir.

Kullanımı çok kolay olan, özel bir yetenek veya kabiliyet gerektirmeyen MANPADS füzesi kabaca, lançere yerleştirildikten ve enerji ünitesi takılıp açıldıktan sonra arayıcı başlığın hedef aracına yönelik tutulması, menzil ve irtifa değerine dikkat edilmesi ve arayıcı başlığın hedefi bulduğunda çıkardığı sesi algıladıktan sonra ateşlenmesi şeklinde kullanılır. Omuzdan atılanlara ek olarak, zırhlı kara araçlarına ve savaş helikopterlerin kanatlarındaki paylonlara takılmak sureti ile kullanılan MANPADS’ler de vardır.

KISACA MANPADS TARİHİ

ABD FIM-43 Redeye, Sovyetler Birliği ise Strela-1 ile ilk kez 1960’larda piyadelerini taşınabilir uçaksavar silahları ile donatmış oldu. Bugün 100’den fazla ülkede üretilen füze sayısı 1 milyondan fazladır. ABD hükümeti halen yaklaşık 500 ile 750 bin MANPADS’in dünya çapında stoklarda kaldığını tahmin ediyor ancak raf ömürleri dolanları çıktıktan sonra ne kadarının faal olduğunu tahmin etmek çok zor.

manpads nedir, manpads füzesi, manpads yerli, manpads füzesi menzili, manpads stinger, manpads sa-7, manpads sa-14, manpads syria, manpads anlami, manpads tehdidi,

En son nesil MANPADS 4’ncü nesil olarak adlandırılır. Tabloda 4’üncü nesille ayrıca belirtilmiştir. Bunların arayıcı başlıkları kızılötesi görüntüleme teknolojisi içerdiğinden hava aracının sağından solundan fırlatılan ve hava aracı ile farklı sıcaklığa sahip olan ısı topları (flare) ile aldatılması zordur. Multi-spektral bantta çalışan 4’ncü nesil arayıcı başlıklar, hedef uçak ile onun attığı ‘flare’ gibi saptırıcı ateş toplarını ayırt ederek bunlara yönelmez, yani yemi yutmaz. Çünkü bunların hızı, büyüklüğü ve sıcaklığı uçaktan veya helikopterden farklıdır.

manpads nedir, manpads füzesi, manpads yerli, manpads füzesi menzili, manpads stinger, manpads sa-7, manpads sa-14, manpads syria, manpads anlami, manpads tehdidi,

TÜRKİYE VE DÜNYADA MANPADS KULLANIMI VE MANPADS TEHDİDİNİN BOYUTU

TSK envanterine bugüne kadar girmiş olan MANPADS sayıları açık kaynak verilerine göre şunlardır;

-1994’de 300 adet FIM-43C Redeye

-1985-? 789 adet FIM-43C Redeye

-1992-? 647 adet FIM-92 Stinger

-2004’de 4800 adet FIM-92 Stinger

-1997’de 10 adet Strela-2/SA-7 (Kaynak olarak yararlandığım ‘Brief 47 MANPADS A Terrorist Threat to Civilian Aviation? Dr. Michael Ashkenazi, Princess Mawuena Amuzu, Jan Grebe, Christof Kögler and Marc Kösling’e ait raporda diğerleri için satın alınan ülke Almanya ve ABD yazarken bu 10 adet Rus füzesinin alındığı ülke için “Bilinmiyor” yazmakta idi. Muhtemelen bir şekilde envantere alınan bu 10 adet Rus füzesi deneme ve test amaçlı kullanıldı. Ayrıca TSK envanterinde lançer sayısı 48 adet olan ancak füze sayısı bilinmeyen miktarda Rus yapımı Igla-S olduğu bazı açık kaynaklarda belirtilmektedir.)

Bugün dünyada 30’dan fazla ülke MANPADS üretmektedir. Türkiye’de milli MANPADS çalışmaları başlamış ve IR/IIR arayıcı başlık konusundaki Hisar ve Bozdoğan füzelerinde sonuç veren IR/IIR arayıcı başlık teknoloji kazanımı, milli MANPADS Porsav için de kullanılmaktadır. Zaten daha önceki yıllarda ABD ve birkaç NATO ülkesi ile oluşturulan konsorsiyum ile ABD yapımı Stinger’in füzesinin önemli orandaki parçaları ROKETSAN’da üretilmiştir. Ayrıca Türkiye bu füzeleri (Stinger) Zıpkın ve Atılgan projeleri ile tekerlekli ve paletli zırhlı araçlar üzerine uygulamış hatta Zıpkın bir Avrupa ülkesine ihraç edilmiştir.

manpads nedir, manpads füzesi, manpads yerli, manpads füzesi menzili, manpads stinger, manpads sa-7, manpads sa-14, manpads syria, manpads anlami, manpads tehdidi,

TSK tarihindeki acı MANPADS vakaları da şunlardır ve tamamının faili terör örgütü PKK’dır:

-Türkiye için PKK teröründen kaynaklanan MANPADS tehdidi öteden beri TMO’larda ve 1987’deki ilk sınır ötesi hava harekâtından bugüne kadar var olmuştur. Seksenli yıllarda (86-87) Kuzey Irak harekatlarının birinde ise MANPADS ile düşürülen genel maksat (AS-532 Cougar) helikopterinin içinde çok sayıda subayımız şehit olmuş hatta peşinden kurtarma görevi için giden helikopter de düşürülmüştür. Dönemin gazetelerinde hatırladığım kadarı ile Rus yapımı MANPADS’lerin Yunanistan tarafından temin edildiği uzun süre yazılmıştı. (Bildiğiniz üzere PKK’nın yıllarca Yunanistan’da eğitim kampları bulunmakta idi. Bunlar sonradan kapatıldı.)

-6 Mart 1999’da AS-532 Cougar genel maksat helikopteri yine Rus yapımı olduğu değerlendirilen bir füze ile düşürüldü.

manpads nedir, manpads füzesi, manpads yerli, manpads füzesi menzili, manpads stinger, manpads sa-7, manpads sa-14, manpads syria, manpads anlami, manpads tehdidi,

-18 Mayıs 1997’de Hakkâri ili Çukurca ilçesi güneyinde PKK terör örgütüne yönelik gerçekleştirilen bir İç Güvenlik Operasyonuna hava desteği sağlayan AH-1W Super Cobra, teröristler tarafından fırlatılan SA-7B Strela-2M (Rus) füzesiyle düşürüldü. Olayda iki pilotumuz da şehit oldu.

-Bu olaydan iki gün sonra 20 Mayıs 1997’de AS-532 Cougar helikopteri aynı tip füze ile düşürüldü.

-24 Şubat 2008 tarihinde Irak’ın kuzeyinde Güneş Harekâtına hava desteği sağlayan bir AH-W Super Cobra, hover durumunda iken teröristler tarafından fırlatılan bir RPG-7 roketinin kuyruğuna isabet etmesi nedeniyle düştü. Olayda iki pilotumuz da şehit oldu. RGP-7 MANPADS değil, tanksavar ancak onun gibi kullanıldı.

-Yukarıda da değindiğim gibi 13.05.2016 tarihinde Çukurca’da TMO yürüten Türk Kara Kuvvetleri’ne bağlı AH-1W Super Cobra helikopterimiz PKK’lı teröristler tarafından Rus yapımı 9K38 Igla/SA-18 Grouse füzesi tarafından düşürülerek iki pilotumuz şehit edildi.

Yıllar boyunca üzücü hadiseler devam etmiştir. Özellikle Suriye’nin Kuzey’ine düzenlenen üç büyük harekattan ve ülke içinde PKK’nın kısmi temizlenmesinden önce 2017 yılına kadar Güneydoğu Anadolu bölgesinde PKK’nın elinde 20 kadar Rus yapısı MANPADS’in dolaşımda olduğu ve bunlara yönelik yoğun istihbarat ve ele geçirme çalışmaları olduğunu birkaç yıl öncesine kadar gazetelerden okuduğumuzu hatırlıyorum.

Ancak bildiğimiz bir şey daha var ki, geçen hafta Suriye’de örneğini gördüğümüz genel maksat helikopterlerinin MANPADS ile düşürülmesi olayının Türkiye’de yaşanmaması için pilotlarımız yani kara havacılarımız bu dolaşımdaki MANPADS’lere karşı yıllardır tedbirini almış durumda. Suriye’de geçen hafta düşürülen helikopterlerin düşünce çok büyük çapta patlamaya yol açmasından çıkarılan sonuçlara göre varil bombası taşıdıkları da söylenmektedir.

manpads nedir, manpads füzesi, manpads yerli, manpads füzesi menzili, manpads stinger, manpads sa-7, manpads sa-14, manpads syria, manpads anlami, manpads tehdidi,

Bugün bu silahların hala daha ülke içinde olduğuna dair haberler okumuyoruz veya var olduğuna dair resmî açıklama yok. Yani çok şükür ki bir şekilde dağdaki terörist sayısındaki azalmaya paralel olarak bu MANPADS’lerden ülke içinde kurtulmuş gözüküyoruz. Ancak pilotlarımızın alışkanlığı veya eğitimi devam ediyor. En azından sık sık düzenlenen sınırötesi harekatlar ve rutin TMO’lar için bu gerekli. Bu alışkanlık ve tedbirler, ASELSAN ürünü HEWS/HEHSİS sistemi gibi füze ikaz ve otomatik flare atma istasyonları, IR bastırıcı/karıştırıcı gibi helikopter üstündeki elektronik cihazlar haricinde pilotlarımızın eğitimi ve uçuş şekli. Öyle ki Güneydoğu haricindeki üslerde görev yapanlar bile yeteneklerini kaybetmemek için normal zamanlarda bile 20-50 metre irtifa aralığında uçuyor. Bu sayede sosyal medyaya geçen hafta gördüğümüz Suriye helikopterlerinin MANPADS ile düşürülmesi hadiselerini ülkemizde görmüyoruz. Özellikle Güneydoğu Anadolu’nun dağlık yapısını düşündüğümüzde hâkim bir tepede veya baskın bir vadideki terörist eğer helikopterin geçeceği yeri ve zamanı saniyesine varana kadar bilmiyorsa ki bu imkânsız MANPADS’i çıkarma, enerji ünitesini açma, kilitleme ve atış zamanı bulana kadar helikopter geçip gitmiş olacaktır. Kaldı ki 30-50 knot ile uçak bir Black Hawk o irtifada kaç saniye görüş açısında kalır? Bu yüzden Rus ve Suriye helikopterlerinin ‘Donkişot’ misali hala daha yüksek irtifayı tercih etmesi pek anlaşılır gibi değildir. Fakat diğer yönü ile çok farklı şartların olduğu bir alandalar. Birincisi bölge dağlık değil, düz. İkincisi her taraf muhalif unsurlarla çevrili. Yani MANPADS’den kaçayım derken piyade tüfeği gibi hafif silah ateşine bile maruz kalabilirler. Daha önce sosyal medyaya da yansıyan MANPADS ile düşürülen AH-1W Super Cobra helikopterimiz ise harekât anında bölgede hover’da sabit durarak operasyon yapıyordu. Bölgede MANPADS olduğu bilinse tabi ki farklı bir şekilde davranılacaktı.

Yazının ikinci bölümünü okumak için lütfen buraya tıklayınız


Kaynak: SavunmaSanayiST.com

TUALCOM Gif Baner   Sarsılmaz

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Başa dön tuşu