MANPADS’lerin Tarihi Gelişimi ve SUNGUR

Roketsan-ATMACA-Banner

İngilizce açılımı “Man-Portable Air-Defense Systems” olan MANPADS’ler, Türkçede; “İnsan Tarafından Taşınabilen Hava Savunma Sistemi”, “Omuzdan Atılan Hava Savunma Füzesi” veya çeşitli platformlara kolayca entegre edilebildiği için “Portatif Hava Savunma Füzesi” olarak isimlendirilebilmektedir. Ancak MANPADS isimlendirmesi, askeri terim olması açısından zamanla uluslararası bir nitelik kazandığı için çok daha yaygındır.

Bu yazımızda, hava araçları için bir baş belası olan MANPADS’ler ile ilk Türk MANPADS’i olan ve Roketsan tarafından geliştirilen SUNGUR’u inceleyeceğiz.

STM Banner

MANPADS Nedir?

Esasen “Yerden Havaya Füze (SAM)” kategorisi içerisinde inceleyebileceğimiz MANPADS’ler ki artık helikopterlerde havadan havaya füze olarak da görüyoruz , ilk olarak 1950’li yılların sonunda ortaya çıkmışlardır. TEK-ER tarafından kolayca taşınabilen MANPADS’ler, genellikle kızılötesi (IR) arayıcı başlığa sahiptirler ve iki personel tarafından kolaylıkla kullanılabilmektedirler. MANPADS’ler, temel olarak bir pod içerisindeki füze, fırlatma sistemi ve batarya bileşenlerinden oluşmaktadırlar. Teorik olarak her türlü hava aracına karşı etkili olsalar da menzil ve irtifa değerleri kısıtlı olduğu için daha çok helikopterlere nüfuz edebilmektedirler. Ancak, alçak/çok alçak irtifada uçuş icra eden bir savaş uçağı veya yolcu uçağı için de çok kötü sonuçlara yol açabilmektedirler.

Amerika Birleşik Devletleri tarafından geliştirilen FIM-43 Redeye, ilk MANPADS olma özelliğine sahiptir. İlk MANPADS olan FIM-43 Redeye’dan bugüne kadar onlarca MANPADS üretilmiştir. SA-7A Strela-2, FIM-92A Stinger, QW-1, SA-24 Igla-S, QW-4 ve SUNGUR bunlardan sadece bazıları… MANPADS’lerin kolay kullanım ve yüksek etki yetenekleri, onları muharebe sahasının vazgeçilmez unsuru olarak kılmıştır. Vietnam Savaşı, Körfez Savaşı, Sovyet-Afgan Savaşı ve Suriye İç Savaşı, MANPADS’lerin aktif olarak kullanıldığı bazı savaşlardır. Bu savaşlarda elde edilen tecrübeler, MANPADS’lerin gelişimine yol göstermiştir.

Türkiye de ABD’den FIM-43C Redeye ve FIM-92 Stinger tipi MANPAD sistemleri tedarik etmiştir. Halihazırda Türkiye’de 5000 adetten fazla Stinger MANPADS’in kullanımda olduğu tahmin edilmektedir. Bunların çok önemli bir bölümü, kaideye monteli olarak kullanılmaktadır.

FIM-43 Redeye
Stinger’ın atası: FIM-43 Redeye

MANPADS’ler şu an için Birinci Nesil, İkinci Nesil, Üçüncü Nesil ve Dördüncü Nesil olmak üzere dört ayrı sınıfa ayrılmışlardır.

Birinci nesil MANPADS’ler, Spin-Scan optik modülasyonuna ve kızılötesi (IR) arayıcı başlığa sahiplerdir. Kızılötesi arayıcı başlığa sahip olmaları sebebiyle hedefin termal izini takip eden Birinci Nesil MANPADS’ler, “kuyruk kovalayan silahlar” olarak adlandırılmışlardır. Bunun sebebi ise hava aracının motor kısmındaki parçalarının sıcaklığı yani termal izi daha yüksek olduğu için MANPADS’lerin o bölgeye yönelmeleridir. Gelişmiş algoritmalara ve filtre sistemine sahip olmadıkları için aldatılmaları çok kolay olan Birinci Nesil MANPADS’ler, Flare adlı yüksek sıcaklığa sahip karşı tedbir mühimmatları tarafından kolayca aldatılabilmektedirler. Hatta o kadar hassaslardır ki güneşe bile tepki verebilmektedirler. Uygun şartlarda isabet oranları %19 ila %53 aralığındadır. İlk nesil MANPADS’lere; FIM-43 Redeye, SA-7A Strela-2, HN-5A ve CA-94 örnek verilebilir.

İkinci nesil MANPADS’ler, Conical-Scan optik modülasyonuna ve gaz soğutmalı kızılötesi (IR) arayıcı başlığa sahiptirler. Konik arama tekniğini kullanan ve soğutmalı IR arayıcı başlığa sahip olan ikinci nesil MANPADS’lerin, flare karşı tedbir mühimmatlarına karşı dayanıklılıkları çok daha fazladır. Sahip olduğu teknolojiler sayesinde hedefin arka planındaki termal izlere karşı çok daha az duyarlı olan bu MANPADS’lerin, isabet oranı da daha yüksektir. İkinci nesil MANPADS’lere; FIM-92A Stinger Basic, SA-14 Strela-3, HN-5B, QW-1, FN-6 ve CA-94M örnek verilebilir.

Üçüncü nesil MANPADS’ler, Rosette-Scanning optik modülasyonuna sahiptirler ve bu şekilde hedefin yarı görüntüsünü oluşturmaya çalışırlar. Soğutmalı çift kanallı veya IR/UV – IR/UV kombinasyonu daha çok Rus MANPADS’lerinde kullanılmaktadır – arayıcı başlığa sahip olan üçüncü nesil MANPADS’lerin isabet oranı, hem arayıcı başlık hem de algoritma alanında yapılan teknolojik iyileşmelerinden ötürü rekor derecede arttırılmıştır. Olumsuz koşullar altında daha iyi hedef ayrımı yapma yeteneğine sahip olan üçüncü nesil MANPADS’ler, halihazırda muharebe sahasında en çok kullanılan MANPADS sınıfıdır.

Üçüncü nesil MANPADS’lere; FIM-92B/C/E Stinger, SA-16/18/24 Igla-S, Grom-1/2, Mistral-1/2 ve QW-2/11/18 örnek verilebilir.

Dördüncü nesil MANPADS’ler, halihazırda en modern MANPADS sınıfıdır. Bu sınıftaki en büyük yeniliklerden birisi ise kızılötesi (IR) arayıcı başlık yerine görüntüleyici kızılötesi (IIR) başlık kullanılmasıdır. Üçüncü nesil MANPADS’lerdeki Rosette-Scanning optik modülasyonu ile sağlanan yarı görüntüleme, burada IIR başlık sayesinde tam görüntüleme (Full-Imaging) yeteneğine dönüşmüştür. Dördüncü nesil MANPADS’lerin flare gibi karşı tedbir mühimmatlarına karşı tepki vermeleri çok zordur çünkü IIR başlık, hedefin bütününe kitlenir. Bundan dolayı “kuyruk kovalayan silahlar” isimlendirmesinin, dördüncü nesil MANPADS’ler için geçerli olmadığını söyleyebiliriz.

SA-25-Verba
SA-25 Verba

Dördüncü nesil MANPADS’lerde IIR başlık kullanılması, füzenin menzil ve irtifa limitlerine de olumlu etki yapmıştır. Bütün bunlara ek olarak dördüncü nesil MANPADS’lerin hedef ayrım yeteneği, çeşitli algoritma iyileştirmeleri ve sensörler aracılığıyla çok daha üst seviyededir. Bu sayede önceki nesil MANPADS’ler için çok önemli bir problem olan hedefin yakınındaki dost platformun da hedef olarak algılanma riski, dördüncü nesil MANPADS’lerde çok daha azaltılmıştır.

Dördüncü nesil MANPADS’lere; SA-25 Verba, FIM-92 Stinger Blok 2 – ABD Ordusu tarafından 2002 yılında iptal edildi –, QW-4, Type-91 ve son olarak Roketsan tarafından geliştirilen SUNGUR örnek verilebilir.

Not: IR/IIR arayıcı başlığa sahip MANPADS’lere ek olarak Lazer Güdümlü ve Görüş Hattı Komutlu (CLOS) MANPADS’ler de kullanılmıştır/kullanılmaktadır. Ancak bunlar, IR/IIR güdümlü MANPADS’ler kadar yaygın değildir.

SUNGUR

Türkiye’nin ilk MANPADS’i: SUNGUR

Roketsan tarafından geliştirilen ve geçtiğimiz günlerde test atışına ait video T.C. Cumhurbaşkanlığı Savunma Sanayii Başkanlığı tarafından paylaşılan SUNGUR, Türkiye’nin ilk MANPADS’i olma özelliğine sahiptir. Türkiye’nin ilk MANPADS’i olmasına rağmen SUNGUR, en gelişmiş MANPADS sınıfında bulunmaktadır yani dördüncü nesil bir MANPADS’dir.

Görüntüleyici Kızılötesi (IIR)  Arayıcı Başlığa sahip olan SUNGUR’un teknik özellikleri hakkında pek ayrıntı bulunmamaktadır. Ancak SUNGUR’un, 4km irtifa ve 6+ kilometre menzil değerlerine sahip olacağını tahmin edilmektedir. Türk Silahlı Kuvvetleri envanterinde bulunan Stinger MANPADS’lerin yerini alacak olan SUNGUR, hem TEK-ER tarafından hem de çeşitli platformlara monteli olarak kullanılabilecektir.

Türkiye’de ve Dünyada MANPADS Vakaları

MANPADS’lerin kolay kullanım ve yüksek etki yeteneklerinin, kullanıcı için çok büyük bir avantaj olduğunu yukarıda belirttik. Ancak bu avantajlar, bir süre sonra dezavantaj olarak da ortaya çıkmaya başladı. Evet, MANPADS’ler ile vurulan yolcu uçaklarından bahsediyorum… Şu anda dünya genelinde en çok ABD, Rusya ve Çin üretimi MANPADS’ler kullanımda. ABD, birkaç istisna (Afganistan) dışında şu ana kadar sadece düzenli ordulara MANPADS tedarik etti ve bunlarla ilgili ciddi bir silah kontrol rejimi uyguluyor. Rusya ve Çin ise MANPADS’lerin terör örgütlerine dağıtımı konusunda bu tarz bir endişeye sahip değiller. Halihazırda birçok terör örgütünde Rus yapımı MANPADS mevcut.

Yakın gelecekte PKK tarafından Rus yapımı MANPADS’ler ile düşürülen helikopterlerimiz oldu. Bunun haricinde şu ana kadar birçok yolcu uçağı da terörist unsurların MANPADS saldırılarına hedef oldu.

Bazı olaylar aşağıda verilmiştir:

Yolcu Uçağı Vakaları

12 Mart 1975: Air Vietnam tarafından işletilen Douglas C-54D-5-DC tipi yolcu uçağı, bir MANPADS tarafından vurulduktan sonra Vietnam topraklarına düştü. Kazada altı mürettebat üyesi ve 20 yolcu öldü.

3 Eylül 1978: Air Rhodesia tarafından işletilen Vickers 782D Viscount tipi yolcu uçağı, Zimbabve Halk Devrimi Ordusu’nun kuvvetleri tarafından ateşlenen bir MANPADS tarafından vurulduktan sonra düştü. Kazada dört mürettebat üyesi ve 56 yolcunun 34’ü öldü.

19 Aralık 1988: ABD Uluslararası Kalkınma Ajansı tarafından çekirgeleri yok etmek üzere Senegal’den Fas’a gönderilen iki Douglas DC-7 uçağı, Batı Sahra’daki POLISARIO militanları tarafından ateşlenen MANPADS tarafından vuruldu. DC-7’lerden biri düştü ve uçaktaki 5 mürettebat hayatını kaybetti. Diğer DC-7 ise Fas’a güvenli bir şekilde indi.

22 Eylül 1993: Transair Georgia tarafından işletilen bir Tupolev 154B uçağı, Abhaz ayrılıkçı kuvvetleri tarafından düşürüldü. Piste düşen uçak alev aldı ve 108 yolcu hayatını kaybetti.

6 Nisan 1994: Ruanda ve Burundi Başkanları ile Fransız uçuş ekibini taşıyan bir Dassault Mystère-Falcon 50 iş jeti, Kigali’nin üzerindeyken vuruldu. Uçaktaki herkes öldü.

10 Ekim 1998: Lignes Aeriennes Congolaises Havayolları’na ait Boeing 727-30 uçağı, Tutsi milisleri tarafından Kongo Demokratik Cumhuriyeti’nde düşürüldü ve 41 kişi öldü.

26 Aralık 1998: Birleşmiş Milletler’e ait Lockheed C-130 Herkül Nakliye Uçağı, UNITA Kuvvetleri tarafından Angola üzerindeyken MANPADS ile düşürüldü ve uçaktaki 14 kişi öldü.

2 Ocak 1999: Birleşmiş Milletler’e ait Lockheed L-100-30 Herkül Nakliye Uçağı, UNITA Kuvvetleri tarafından Angola üzerindeyken MANPADS ile düşürüldü ve uçaktaki 9 kişi öldü.

28 Kasım 2002: Teröristler Arkia Airlines’a ait Boeing 757-3E7’ye, Mombasa’dan ayrılırken iki MANPADS atışı yaptı. Her iki füze de isabet sağlayamadı ve uçaktaki 271 yolcunun hayatı kurtuldu.

22 Kasım 2003: Irak’a posta taşıyan bir DHL Airbus A300B4-203F kargo jeti, bir MANPADS tarafından vuruldu ve hasar gördü. Sol yakıt deposundan vurulsa da uçak Bağdat havaalanına geri dönüp güvenli bir şekilde inebildi.

23 Mart 2007: Transaviaexport Ilyushin 76TD kargo uçağı, Mogadişu üzerindeyken düşürüldü ve 11 kişilik mürettebatı öldü.

Burindi-MANPADS
Burindi’de gömülerek imha edilen MANPADS’ler

Yolcu uçaklarını hedef alan bu saldırıların ardından, MANPADS’leri hedef alan silah kontrol rejimleri daha da sıklaştırılmıştır. Örneğin; 2003 yılından bu yana ABD Dışişleri Bakanlığı, dünya çapında 30’dan fazla ülkede 33.500’den fazla MANPADS’in imha edilmesini sağlamıştır. Bu ülkeler; Bosna-Hersek, Macaristan, Makedonya, Karadağ, Liberya, Burundi, Güney Kıbrıs ve Afganistan’dır. Sadece Bosna-Hersek’te imha edilen MANPADS sayısı ise 6000’dir.

Şu anda Suriye’de birçok muhalif ve terörist unsurun elinde MANPAD Sistemleri mevcut. Sıkı bir silah kontrol rejimi uygulanmaz ise ne yazık ki yukarıdaki tablonun devamı gelecek gibi…

Türkiye’de MANPADS Vakaları

4 Haziran 1997: Çekiç Harekatı’na katılan Türk Kara Kuvvetleri Komutanlığı’na ait AS-532 Cougar tipi Genel Maksat Helikopteri, Irak’ın Kuzeyi / Zap’ta PKK tarafından MANPADS atışı sonucu düşürüldü. Olayda 11 askerimiz şehit oldu.

18 Mayıs 1997: Türk Kara Kuvvetleri Komutanlığı’na ait AH-1W Super Cobra tipi taarruz helikopteri, PKK tarafından Rus yapımı SA-7B Strela tipi MANPADS tarafından vuruldu ve Çukurca’da düşen helikopterde iki pilotumuz şehit oldu.

 13 Mayıs 2016: Türk Kara Kuvvetleri Komutanlığı’na ait AH-1W Super Cobra tipi taarruz helikopteri, PKK’lı teröristler tarafından Rus yapımı SA-18 Igla MANPADS tarafından vuruldu ve Çukurca’da yaşanan olayda iki pilotumuz şehit oldu.

manpads nedir, manpads füzesi, manpads yerli, manpads füzesi menzili, manpads stinger, manpads sa-7, manpads sa-14, manpads syria, manpads anlami, manpads tehdidi,

Yaşanan bu olayların ardından Türk Silahlı Kuvvetleri, gerek teknik gerekse taktik açıdan önemli kararlar almıştır. ASELSAN tarafından geliştirilen Helikopter Elektronik Harp Kendini Koruma Sistemi (HEHSİS/HEWS)’in mevcut platformlara entegrasyonu ile uçuş karakteristikleri bunlara örnek olarak verilebilir.

Okuduğunuz için teşekkür ederiz…


Yazar: Anıl ŞAHİN   |   Kaynak: SavunmaSanayiST.com

TUALCOM Gif Baner   Sarsılmaz

Bir Yorum

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Başa dön tuşu